Rúmir tveir mánuðir eru síðan Hæstiréttur sagði ÁTVR hafa brotið gegn lagaáskilnaðarreglu stjórnarskrárinnar með því að miða vöruúrval út frá framlegð en að mati Distu ehf. ýtti ÁTVR þannig dýrari vörum að neytendum og mismunaði vörum innflytjenda.
Í kjölfar dóms Hæstaréttar benti Dista bæði ÁTVR og fjármálaráðherra (sem fer með stjórnunar- og eftirlitsskyldu með stofnuninni) á að félagið teldi Ívar J. Arndal forstjóra ÁTVR vanhæfan til að fjalla um yfirbót vegna ólögmætrar háttsemi og réttarbrota stofnunarinnar. Daði Már Kristófersson fjármálaráðherra telur það þó ekki varhugavert.
Líkt og Viðskiptablaðið hefur fjallað um á síðustu dögum hefur stofnunin enga yfirbót sýnt frá því að dómur Hæstaréttar féll og tók meðal annars tvær vörur Dista úr sölu í byrjun mánaðar á grundvelli hins ólögmæta viðmiðs.
Í bréfasamskiptum Dista við fjármálaráðuneytið er m.a. bent á að stofnuninni bæri að fara að lögum en gerði það ekki og hunsaði ábendingar þar um.
„Jafnframt er það ágætur vottur um vanhæfi að stofnunin lætur hjá líða að svara því hvort og þá hvernig rétta eigi hlut umbjóðanda míns, sem þó var meginmálefni þessa bréfs (frá 9. desember sl.) sem ÁTVR var að svara,“ segir í bréfi lögmanns Dista til ÁTVR þann 30. desember sl. sem ráðherra fékk afrit af.
„Aðalmálið er að þegar taka þarf ákvarðanir um úrbætur vegna ólögmætrar háttsemi þá er forstjórinn sjálfur að taka afstöðu til eigin gjörða og þá til eigin ábyrgðar,“ segir Jónas Fr. Jónsson lögmaður Dista í samtali við Viðskiptablaðið.
Daði Már Kristófersson fjármálaráðherra telur það þó ekki varhugavert að Ívar sinni þessum yfirbótum, samkvæmt svörum ráðuneytisins við fyrirspurnum Dista.
ÁTVR ekki tekið inn nýjar vörur
Innflutningsfyrirtækið Dista ehf. stefndi ÁTVR árið 2021 í kjölfar þess er tveir bjórar félagsins voru felldir úr sölu á grundvelli framlegðarviðmiðs þrátt fyrir að fleiri lítrar hafi selst af þeim en af öðrum bjórum í sama vöruflokki sem þó voru áfram í sölu.
ÁTVR sýndi ekkert frumkvæði að yfirbót í kjölfar dómsins og benti lögmaður Dista stofnuninni og fjármálaráðherra á skyldur stjórnvalda til að virða reglur réttarríkisins og meginreglur stjórnsýsluréttar um að stjórnvöldum bæri að bæta úr þegar þau hefðu gengið á rétt borgaranna.
Undir lok síðasta árs sendi Sigrún Ósk Sigurðardóttir, aðstoðarforstjóri ÁTVR, Dista bréf þess efnis þar sem kom efnislega fram að unnið væri að „nýju viðmiði“ við mat á söluárangri og meðan sú vinna stæði yfir yrðu „tafir á birtingu skrár yfir söluárangur“ og að færsluákvörðunum væri að sama skapi „frestað þar til útfærsla nýs árangursviðmiðs liggur fyrir“.
Í bréfinu er einnig sagt ranglega, að mati Distu, að dómur Hæstaréttar svaraði ekki „á hvaða mælistiku söluárangur á grundvelli eftirspurnar skuli metinn eða mældur.“
„Þegar brotið er á rétti borgarans hvílir á stjórnvöldum ákveðin skylda til að bæta úr því,“ segir Jónas í samtali við Viðskiptablaðið en hann hafnar því alfarið að það megi viðhalda ólögmætu ástandi „meðan unnið er að nýju viðmiði.“
„Það þýðir ekkert að frysta ólögmætt ástand og hætta að taka inn vörur,“ segir Jónas en ÁTVR hefur ekki verið að taka inn nýjar vörur síðastliðna mánuði. „Þeir eru ekki að taka inn nýjar vörur á grundvelli eftirspurnar sem er hið lögmælta viðmið.“
Hæstiréttur kvað á um gildandi rétt
Í dómi Hæstaréttar í byrjun desember segir mjög skýrt að eftirspurn sé eitt þeirra viðmiða þegar kemur að vöruúrvali en þar er átt við sölumagn vöru.
„ÁTVR ber að fara eftir gildandi lögum og er því óheimilt að hunsa niðurstöðu dómstóla og fresta afgreiðslu mála á meðan beðið sé „útfærslu á nýju viðmiði“. Þessu til viðbótar er það hvorki ÁTVR né FJR að taka ákvörðun um „nýtt viðmið“ þegar Hæstiréttur hefur slegið föstu hvert viðmiðið sé samkvæmt lögum. Slíkt væri því eingöngu á hendi löggjafans og að uppfylltum lagaskilyrðum stjórnarskrár,” segir í bréfi Jónasar til ÁTVR sem Daði Már Kristófersson fjármálaráðherra fékk afrit af.
Í bréfinu segir einnig að önnur framkvæmd af hálfu stofnunarinnar feli í sér ásetning um að viðhalda ólögmætu ástandi og leiði til misnotkunar opinbers valds.
Valda meiri tjóni af ásetningi
Dista hefur krafist þess að fimm vörur félagsins fari úr reynslu yfir í svokallaðan kjarnaflokk vegna þeirra upplýsinga sem félagið hefur um sölutölur þeirra.
Félagið hefur bent bæði fjármálaráðherra og ÁTVR á að athafnaleysi er til þess fallið að valda félaginu tjóni og að þessu sinni yrði það gert af ásetningi.
Dista óskaði eftir sölutölum á vörum fyrir nóvembermánuð í fyrra og sölu yfir tólf mánaða tímabil þar á undan fyrir allar vörudeildir í reynsluflokki og kjarnaflokki.
Þá hefur Dista áréttað þessa beiðni í erindi frá 4. febrúar og einnig farið fram á upplýsingar um sölutölur yfir tólf mánaða tímabil miðað við lok desember og janúar.
Eftir því sem Jónas segir hefur slíkt gagnsæi tíðkast í töluverðan tíma hjá ÁTVR sem nú hefur ákveðið að upplýsa ekki um sölutölur og afnema gagnsæi. Gagnsæi sé hins vegar eitt af skilyrðum fyrir vöruvalsreglum einkasölu skv. 16. gr. EES-samningsins.
Tjónið meira en tvær vörur
Ríkislögmaður skoðar nú bótaskyldu en Dista hefur stefnt ríkinu til viðurkenningar á bótaskyldu vegna þeirra tveggja vara sem Hæstiréttur tók fyrir.
Hins vegar er ljóst að hin ólögmæta háttsemi leiddi til þess að fjöldi vörutegunda Dista voru felldar úr sölu með tilheyrandi tjóni og eru líkur á að aðrir víninnflytjendur gætu átt sambærilega kröfu á ríkið.
„Því miður þá virðist ekki vera vilji til að bæta úr þegar þessi ríkisstofnun verður uppvís að því að hafa brotið á rétti borgaranna. Þá er einnig fryst ólögmætt ástand og meira að segja haldið áfram að framkvæma ólögmætar ákvarðanir með því að henda út vörum eftir dóm Hæstaréttar,“ segir Jónas.
Faxe-bjórinn sem felldi ríkið
Dista stefndi ÁTVR fyrir dómi í júní 2021 og krafðist þess að ákvörðun stofnunarinnar að hætta innkaupum á bjórtegundunum Faxe IPA og Faxe Witbier yrði ógilt, en ákvörðunin byggði á því að framlegð varanna væri minni en annarra vara sem héldu áfram sölu.
Í reglugerð segir að framlegð, mismunur á innkaups- og söluverði að frádregnum virðisaukaskatti, síðastliðna tólf mánuði skuli ráða forgangi vöru til dreifingar.
Til að bjór geti komist í svokallaðan kjarnaflokk þarf hann að falla í flokk þeirra fimmtíu bjóra sem besta hafa framlegðina.
Bjórtegundirnar tvær sem deilt var um, Faxe IPA og Faxe Witbier, voru felldar úr kjarnaflokki á grunni nefndra vöruvalsreglna ÁTVR, þrátt fyrir að fleiri lítrar af þeim hafi selst en í tilfelli annarra bjóra í sama vöruflokki. Taldi Dista að skv. lögum ætti að miða vöruval við eftirspurn, þ.e. seld magn vöru.
