Beggja vegna Atlantshafsins bíða áhugamenn um samkeppnisrétt sveittir á efri vörinni eftir því hvort, og þá til hvaða, aðgerða verði gripið til gagnvart risunum í tæknigeiranum á næstu árum. Kallað hefur verið eftir því að grundvallarbreytingar verði gerðar á reglum sem gilda á sviðinu.

Ef hlaupið er á hundavaði yfir sögu samkeppnisreglna vestanhafs í gegnum tíðina liggur beinast við að byrja upprifjunina á Standard Oil og viðskiptaháttum John D. Rockefeller. Þegar olíuæðið reið yfir Bandaríkin stukku margir af stað til að reyna að hagnast á svarta gullinu. Eðli málsins samkvæmt vegnaði sumum betur en öðrum og með árunum varð Standard Oil risi á markaðnum.

Árið 1904 kom út bókin The History of the Standard Oil Company en höfundur hennar var blaðakonan, rithöfundurinn og kennarinn Ida Tarbell. Þar reifaði Tarbell sögu og viðskiptahætti fyrirtækisins en óhætt er að fullyrða að þeim megi líkja við taktík eineltisgeranda.

Umfjöllunin vakti mikla athygli og eru ýmsir sem telja að útgáfa hennar hafi flýtt fyrir því að Standard Oil var brytjað niður í 34 smærri fyrirtæki. Stjórnvöld í Bandaríkjunum höfðuðu mál gegn félaginu sem endaði með tímamótadómi hæstaréttar landsins. Að mati dómsins var Standard Oil orðið að einokunarfyrirtæki með tilheyrandi skaðlegum áhrifum á samkeppnisaðila, markaðinn og neytendur.

Bananananananananana…

Röksemdir dómsins lágu um áratugaskeið til grundvallar í dómsúrlausnum þar ytra í öðrum málum er vörðuðu samkeppni. Oft voru þar á ferð svokölluð mál Davíðs gegn Golíats og trekk í trekk tók dómstóllinn sér stöðu með Davíð. Í raun svo að mörgum þótti nóg um. Eitt sinn stöðvaði dómstóllinn samruna tveggja verslana í Los Angeles en sameiginleg markaðshlutdeild þeirra var áætluð tæp átta prósent á svæðinu. Hið sama gerðist árið 1962 þegar skóframleiðandi og skóverslun hugðust sameinast.

Þótti mörgum nóg um. Hæstiréttur væri í raun ekki aðeins að koma í veg fyrir óeðlilega samkeppnishætti heldur samkeppni yfirhöfuð. Var stundum grínast með það að dómstóllinn væri eins og barn sem hefði nýverið lært að stafa „banana“ en vissi hins vegar ekki hve mörg „na“ orðið innihélt.

Árið 1978 varð hins vegar önnur grundvallarbreyting á sjónarmiðum samkeppnisréttarins ytra með útgáfu bókar Roberts Bork, prófessors í lögum við Yale, The Antitrust Paradox. Bork hefur í gegnum tíðina verið minnst fyrir það þegar öldungadeild bandaríska þingsins neitaði að fallast á tillögu Ronalds Reagan um að skipa hann dómara við æðsta dómstól landsins. Í bókinni segir Bork að svo lengi sem aðgerðir á mörkuðum séu til hagsbóta fyrir neytendur eigi ríkið ekki að grípa inn í. Óhætt er að segja að bókin hafi haft mikil áhrif en frá útgáfu hennar hefur sú mantra verið gegnumgandandi í málum á réttarsviðinu.

Nú, rúmlega öld eftir að dómur í máli Standard Oil féll, gætu breytingar mögulega verið í farvatninu. Fyrir þremur árum birtist í Yale Law Journal grein eftir Linu Khan, þá 27 ára, sem bar heitið Amazon‘s Antitrust Paradox. Þar, líkt og titillinn gefur til kynna, beinir Khan spjótunum sérstaklega að netrisanum Amazon en aðrir hafa heimfært rök hennar á Google, Facebook og Apple.

Vöxtur Amazon hefur verið gífurlegur undanfarin ár en áætlað er að af hverjum dollar sem Bandaríkjamenn verja á netinu fari um 44 sent í gegnum fyrirtækið. Í greininni bendir Khan meðal annars á að Amazon sé ekki aðeins markaðssvæði fyrir vörur heldur framleiði fyrirtækið einnig eigin vörur sem seldar eru þar í samkeppni við aðra framleiðendur. Innrás á þá markaði er síðan oftar en ekki byggð á gögnum um hegðun viðskiptavina í gegnum tíðina. Meðal þess sem Amazon framleiðir eru til að mynda ýmis áhöld fyrir heimilið, bleyjur, blautklútar, fatnaður auk þess að starfrækja bókaútgáfu og framleiða sjónvarpsefni svo dæmi séu nefnd. Talningin er að sjálfsögðu ekki tæmandi. Þær vörur séu oftar en ekki á lægra verði en þær sem bjóðast fyrir og fljúga því í gegnum eldri kvarða um að vera neytendum til hagsbóta. Haldi sú þróun áfram verði hins vegar til einokunarapparat. Á endanum geti slíkir risar, þótt þeir bjóði hagstæð verð, verið skaðleg fyrir samfélagið í heild og haft skaðleg áhrif á samfélagið til langs tíma. Áhrif þeirra á kosningar hafa einnig verið nefnd til sögunnar. Hin fyrirtækin, það er Google, Facebook og Apple, hafa einnig fært út kvíarnar.  Verður í því samhengi látið nægja að nefna Apple Pay og fyrirhugaða rafmynt Facebook.

Á árunum frá því að grein Khan birtist hefur hún flogið hátt og vakið athygli. Hefur hún meðal annars fundað með ráðamönnum ESB um efnið, komið að mótun samkeppnisreglna á Indlandi og tekið sæti í nefnd fulltrúadeildar bandaríska þingsins sem sýslar með mál er varða samkeppnis- og neytendarétt. Þá hefur hún einnig fundað með hluta vonbiðla Demókrataflokksins sem vilja í Hvíta húsið. Hugmyndir hennar hafa hins vegar ekki fengið hljómgrunn á hinum enda litrófs stjórnmálanna. Sem kunnugt er munu Bandaríkjamenn ganga að forsetakjörborðinu í enda þessa árs. Hafa ýmsir gert því í skóna að komist Demókratar að kjötkötlunum sé tíðinda að vænta af þessu réttarsviði með ófyrirséðum afleiðingum fyrir tæknirisana í Silíkondalnum.

Nánar er fjallað um málið í Viðskiptablaðinu. Áskrifendur geta nálgast blaðið undir Tölublöð , aðrir geta skráð sig í áskrift hér .