Málþóf, þingræði og stjórnarandstaða

Það er stundum sagt að fjölmiðlar séu alltaf í stjórnarandstöðu. Þetta vísar til þeirrar kröfu að það sé skylda fjölmiðla gagnvart lesendum sínum að vera ávallt gagnrýnir á athafnir þeirra sem fara með völdin hverju sinni.

Þetta á ekki við íslenska fjölmiðla. Að minnsta kosti ekki alla – stjórnarandstaða þeirra virðist fara eftir því hverjir eru í stjórn hverju sinni. Í þessu samhengi má rifja upp hvernig hinn ríkisrekni árlegi skemmtiþáttur Áramótaskaupið var á fyrstu árum ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur nær undantekningarlaust helgaður því að gera grín að stjórnarandstöðunni.

Þá má einnig rifja upp fram göngu Ríkisútvarpsins í Icesave-málinu, þar sem fréttastofan breyttist í gjallarhorn ríkisstjórnarinnar og flutti hræðsluáróður í stað þess að greina málið. Slagsíðan var svo mikil að mesta furða er að enginn fréttamaður Ríkisútvarpsins hafi spurt Jóhönnu eða Steingrím J. Sigfússon hvort þau ætluðu örugglega ekki að áfrýja þegar úrskurður EFTA-dómstólsins lá loksins fyrir – og málinu lauk með fullnaðarsigri íslenskra skattgreiðenda.

Það er óumdeilt að þingmenn Miðflokksins standa nú fyrir málþófi í þinginu. Það hófst þegar frumvarp um breytingar á lögum um Evrópska efnahagssvæðið, kennt við bókun 35, var tekið til annarrar umræðu á Alþingi í síðustu viku. Þetta er í fyrsta sinn sem stjórnarandstaðan – í þessu tilviki Miðflokkurinn – grípur til slíks úrræðis eftir að ríkisstjórn Kristrúnar Frosta dóttur tók við völdum.

Það kemur þó á óvart, því að dæma af fjölmiðlum mætti ætla að málþóf stjórnarandstöðunnar hefði einkennt öll þingstörfin frá áramótum. Þannig flutti ríkismiðillinn fréttir af meintu málþófi stjórnarandstöðunnar þegar frumvarp Hönnu Katrínar Friðriksson atvinnuvegaráð herra um hækkun veiðigjalda var tekið til fyrstu umræðu á Alþingi.

Þetta er sérstök framsetning, því samkvæmt þingsköpum geta þingmenn aðeins flutt tvær ræður: þá fyrri í fimmtán mínútur og þá síðari í fimm. Það er sérstök sýn fréttamanna ríkismiðilsins að telja það málþóf ef þingmenn nýta sér heimilan ræðutíma þegar veigamikil mál eru til um ræðu.

Eins og fjallað var um á þess um vettvangi fyrir nokkrum vikum, virðist sem fréttamenn Ríkisútvarpsins hafi miklar áhyggjur af því að stjórnarandstaðan í þing bundnu lýðræði sé að þvælast fyrir hinni miklu verkstjórn sem nú situr við völd. Þeir leituðu m.a. til Ólafs Þ. Harðarsonar, stjórnmálafræðings og prófessors emeritus, á fimm mánaða starfsafmæli ríkis stjórnarinnar. Þar lýsti hann þeirri skoðun sinni að „nöldur stjórnarandstöðunnar“ og málþóf vegna veiðigjalda frumvarpsins réttlætti að meirihlutinn beitti því úrræði að ljúka umræðum og ganga til atkvæðagreiðslu.

Þá var málið ekki einu sinni komið úr atvinnuveganefnd til annarrar umræðu.

Þessar áhyggjur fréttamanna RÚV af því að þingræðið og stjórnarandstaðan væru að þvælast fyrir ríkisstjórninni komu bersýnilega fram í hádegis fréttunum á föstudag. Þá var fjallað um stöðuna á Alþingi og þá staðreynd að samkvæmt starfsáætlun hefði þingið átt að vera komið í sumarhlé – en fjöldi mála væri enn óafgreiddur.

Í fréttinni ræddi Anna Lilja Þórisdóttir fréttamaður meðal annars við Bergþór Ólason, formann þingflokks Miðflokksins. Hún hafði greinilega meiri áhuga á málgleði þingmanna flokksins en því sem þeir höfðu að segja.

„Hvernig getið þið talað svona mikið um einstakt mál? Einstakir þingmenn eru að taka til máls svo tugum skiptir?“ spurði hún Bergþór, sem benti á að hann hefði talað í f jörutíu mínútur. Þá spurði hún hvort málið væri ekki fullrætt. Þetta eru óneitanlega sérstök efnistök.

Í þessu samhengi er rétt að halda til haga hverjir hafa flutt lengstu ræður í annarri umræðu á Alþingi: Ögmundur Jónasson, þáverandi þingmaður Vinstri grænna, og Svanfríður Jónasdóttir og Valdimar L. Friðriksson úr Samfylkingunni. Ræðutími þeirra var á bilinu fimm til sex klukkustundir. Fjölmiðlarýnir man ekki eftir því að RÚV hefði gert út fréttamann til að spyrja þetta ágæta fólk hvernig það gæti talað svona mikið.

Ísland er þingræðisríki og Alþingi hefur sín úrræði til að koma í veg fyrir að meirihlutinn keyri í gegn mál sem eru illa unnin og vanreifuð. Frumvarp atvinnuvegaráðherra um hækkun veiðigjalda er ágætt dæmi.

Mikill fjöldi umsagna barst atvinnuveganefnd um málið. Í þeim var bent á fjölda alvarlegra galla í útfærslu frumvarpsins og á grafalvarlegar efnahagslegar afleiðingar ef það yrði samþykkt óbreytt. Þá hafa gögn frá Skattinum, sem kynnt voru fyrir helgi, sýnt að útreikningar í greinargerð frumvarpsins eru rangir – og bætist það við aðra galla í undirbúningi. Þetta vekur áleitnar spurningar um fagmennsku embættismanna atvinnuvegaráðuneytisins, sem rétt er að leita svara við.

Þrátt fyrir þetta böðlaði Sigurjón Þórðarson, formaður atvinnuveganefndar og þingmaður Flokks fólksins, málið úr nefndinni án þess að gefa fulltrúum Skattsins eða Byggðastofnunar tækifæri til að skýra athugasemdir sínar.

Einungis voru gerðar þær breytingar að veiðigjöld á uppsjávarfiski væru reiknuð með 20% afslætti frá markaðsverði í Noregi og smávægilega var hróflað við afslætti til minni útgerða á landsbyggðinni. Samt sem áður er veiðigjaldið áfram reiknað út frá jaðarverðum sem endurspegla verð á mun verðmætari afla í Noregi – með þeim afleiðingum að skattheimta á makríl getur orðið hærri en útflutningsverðmæti aflans. Niðurstaðan er sú að frumvarpið er viðurkennt sem gallað – og aðeins gert minna gallað.

Ljóst er að það verður mikið að ræða þegar frumvarpið kemur til annarrar umræðu. Gera verður kröfu til fjölmiðla að þeir sýni þeirri umræðunni meiri áhuga en því hvort um málþóf sé að ræða.

Það eru fleiri illa unnin mál frá ríkisstjórninni sem eru nú óafgreidd í þinginu. Frumvarp Daða Más Kristóferssonar fjármálaráðherra um víxlverkun örorku greiðslna er eitt þeirra. Eins og Benedikt Jóhannesson, framkvæmdastjóri Talnakönnunar og stofnandi Viðreisnar, hefur bent á, brýtur frumvarpið þá grundvallarreglu að enginn skuli verða fjárhagslega betur settur eftir að hafa orðið fyrir skaða.

Lífeyrissjóðir landsins hafa jafnframt gagnrýnt frumvarpið og bent á að með því sé verið að skerða hlut ellilífeyrisþega í þágu örorkubóta. Þá hefur verið bent á að lögfesting frumvarpsins muni draga úr hvata fólks til að vinna, þar sem bætur verði svo ríflegar.

Ragnar Þór Ingólfsson, þingmaður Flokks fólksins og formaður fjárlaganefndar, var spurður út í þetta í morgun útvarpi Rásar 2 í síðustu viku. Þar sagði hann efnislega að þetta skipti engu máli, þar sem neikvæðar afleiðingar frumvarpsins myndu ekki koma fram fyrr en eftir nokkur ár.

Illt er í efni ef þetta endurspeglar afstöðu stjórnarliða til þeirra umdeildu frumvarpa sem ríkisstjórnin hefur lagt fram – og enn bíða afgreiðslu.

Fjölmiðlarýni er einn af föstum dálkum Viðskiptablaðsins.