Það er oft gagnlegt þegar stjórnendur umræðuþátta í fjölmiðlum hafa eitthvert vit á þeim málefnum sem um er rætt. Það gerir umræðuna vitrænni og tryggir að hún verði síður að leiksviði upphrópana og endalausra spælinga.
Í þættinum Vikulokin á Rás 1 á laugardaginn fékk Alma Ómarsdóttir fréttamaður til sín þau Diljá Mist Einarsdóttur, Sigmar Guðmundsson og Stefán Vagn Stefánsson. Sem kunnugt er sitja Diljá og Stefán á þingi fyrir Sjálfstæðisflokkinn annars vegar og Framsóknarflokkinn hins vegar en stjórnarliðinn Sigmar situr á þingi fyrir Viðreisn.
Eitt af því sem Sigmar benti á í þættinum var að þegar veiðigjöld voru sett á í tíð vinstri stjórnarinnar, sem núverandi ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur sækir innblástur sinn til, þá hafi verið varað við afleiðingunum. Niðurstaðan hafi hins vegar verið sú að veiðigjöldin voru sett á og við tók blómlegur áratugur í rekstri sjávarútvegsfyrirtækja. Hvers vegna ættu ekki næstu tíu ár að reynast enn blómlegri í sjávarútveginum nú þegar stjórnvöld ætla að tvöfalda veiðigjöldin?
Hvorki þáttastjórnandi né Diljá og Stefán bentu á hversu fátæklegur þessi málflutningur er. Í fyrsta lagi voru áformin vissulega gagnrýnd harðlega og tekið var tillit til þeirrar gagnrýni í meðförum þingsins, og ákveðnir vankantar á upphaflega frumvarpinu sniðnir af.
Vissulega tók við góðæri í sjávarútveginum eftir að veiðigjöldin voru fyrst sett á. En það er barnalegt að halda því fram að þarna sé orsakasamband á milli. Það er eins og að segja að ferðaþjónustan hafi fyrst tekið við sér eftir að veiðar á stórhvelum hófust að nýju – eða að forystumenn í þeim bransa kalli eftir bankahruni þar sem það síðasta reyndist lyftistöng fyrir geirann.
Ástæðurnar fyrir góðu gengi á þeim tíma voru fyrst og fremst tvíþættar. Hagstæð skilyrði gerðu að verkum að hitastig sjávar hækkaði og makríll gekk inn í lögsöguna, og á sama tíma styrkti sögulega lágt raungengi krónunnar útflutningsgreinar á borð við sjávarútveg.
Ástandið er allt annað nú. Raungengi krónunnar hefur verið í sögulegum hæðum um langt skeið og það hefur grafið undan samkeppnisfærni
sjávarútvegsins sem og annarra útflutningsgreina. Það er í þessu umhverfi sem verið er að tvöfalda veiðigjöldin – með útfærslu sem líkleg er til þess að grafa undan samþættingu veiða og vinnslu, sem hefur ávallt reynst vera lykillinn að samkeppnishæfni greinarinnar.
Sagan kennir okkur að þegar raungengið er lengi vel yfir sögulegu meðaltali, þá leiðréttist það jafnan hratt. Yfirleitt er einhvers konar efnahagsleg ágjöf hvatinn að slíkum hvörfum. Ekki er hægt að útiloka að frumvarp atvinnuvegaráðherra reynist sá hvati þegar allt er yfirstaðið.
Kristrún Frostadóttir forsætisráðherra virðist hafa sterkar skoðanir á því hvernig skuli raða upp taflmönnunum á skákborðinu. Í viðtali sem vefur Morgunblaðsins birti eftir ríkisstjórnarfund síðasta föstudag boðaði hún að ríkisstjórnin væri að koma sér upp sérstakri atvinnustefnu sem kynnt verður næsta haust en þá mun nýtt atvinnuráð taka til starfa. Það á að beita sér fyrir sköpun hálaunastarfa að sögn Kristrúnar og svara þeirri spurningu hvort ferðaþjónustan eigi að vaxa frekar.
Vafalaust mun skipunin í hið nýja atvinnuráð setja gott fordæmi þegar kemur að sköpun hálaunastarfa. Hvað um það? Blaðamaður Morgunblaðsins hreyfir ekki við þeirri spurningu hvort það sé virkilega skynsamlegt að ríkisreknir embættismenn fái það hlutverk að ákveða hvort ferðaþjónustunni verði leyft að vaxa frekar í stað þess að lögmál framboðs og eftirspurnar ásamt skapandi eyðileggingu markaðslögmálanna ráði úr því úrlausnarefni.
Fjarlægðin gerir fjöllin blá og langt er til Húsavíkur sagði kaffibrúsakarlinn – það þarf ekki að leita lengra en til
kísilverksmiðjunnar á Bakka til að fá svar við þeirri spurningu. Einn mikilvægasti vaxtarbroddurinn í íslensku atvinnulífi um þessar mundir er landeldi. Það er merkilegt að sá iðnaður hafi sprottið fram, vaxið og dafnað án beinnar aðkomu embættismanna.
Annars virðist íslenskt efnahagslíf vera fullfært um að fjölga hálaunastörfum þó svo að atvinnuráð Kristrúnar hafi ekki tekið til starfa. Þegar litið er til sundurliðunar Hagstofunnar á störfum á vinnumarkaði eftir stéttum sést að sérfræðingum hefur fjölgað mikið. Þeir voru 13% af vinnumarkaðnum árið 1994 en 26% árið 2024. Ósérhæfðu starfsfólki hefur á sama tíma fækkað mikið en það er einungis fimm prósent af vinnumarkaðnum. Sérfræðingar, sérmenntaðir og skrifstofufólk, stjórnendur og embættismenn ásamt starfsfólki í verslun og þjónustu eru um 80% af vinnumarkaðnum.
Kristrún og samflokksmenn draga oft upp þá mynd að hér á landi hafi enginn hagvöxtur verið undanfarin ár og vöxturinn í hagkerfinu hafi verið knúinn áfram af innflutningi á verkafólki sem sinnir láglaunastörfum. Þetta er þróun sem verk- og valkyrjustjórnin ætlar að snúa við. Málið er að þessi mynd á sér ekki stoð í veruleikanum. Frá árinu 2019 hefur hagvöxtur á mann verið eitt prósent en á sama tíma hefur framleiðni aukist um sex prósent. Þegar vinnumarkaðsrannsóknir Hagstofunnar eru skoðaðar sést einnig að vinnustundum hefur fækkað. Vinnustundum í fullu starfi hefur fækkað um átta prósent frá árinu 2019 og venjulegum vinnustundum á viku um þrjú prósent. Íslendingar hafa notað svigrúmið sem hagvöxtur undanfarinna ára hefur skapað til þess að slaka á og hafa það „næs“.
Halla Hrund Logadóttir, þingmaður Framsóknarflokksins, skilaði inn sérstöku minnihlutaáliti um frumvarp umhverfis- og orkumálaráðherra um breytingu á raforkulögum og lögum um stjórn vatnamála. Frumvarpinu er meðal annars ætlað að flýta fyrir að framkvæmdir geti hafist við Hvammsvirkjun og var lagt fram eftir að Héraðsdómur Reykjavíkur ógilti heimild Umhverfisstofnunar til breytinga á vatnshloti í Þjórsá.
Halla er fyrrverandi orkumálastjóri og gerði fréttastofa Ríkisútvarpsins álit hennar að sérstöku fréttaefni um helgina. Halla varar við ákvæði í frumvarpinu sem veitir heimild til þess að veita bráðabirgðavirkjunarleyfi og telur að breyta þurfi frumvarpinu þannig að einungis verði hægt að veita slíka heimild í algjörum undantekningartilfellum að lokinni formlegri málsmeðferð og útgáfu virkjunarleyfis.
Ríkisútvarpið tók ekki fram í fréttinni að fyrirhuguð lagasetning er beinlínis vegna starfa Höllu í Orkustofnun en það tók hana eitt og hálft ár að afgreiða virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar. Tókst það síðan ekki betur en svo að allt fór í handaskol með þeim afleiðingum að orkumálaráðherra þurfti að leggja þetta tiltekna frumvarp fram með hraði.
Fjölmiðlarýni er einn af föstum dákum Viðskiptablaðsins. Þessi pistill birtist fyrst í blaðinu sem kom út 11. júní 2025.
