Bent hefur verið á þá staðreynd á þessum vettvangi að fréttaskýringaþátturinn Þetta helst, sem er útvarpað á Rás 1, virðist að einhverju leyti vera helgaður endurflutningi á efni sem áður hefur birst á síðum Heimildarinnar og Stundarinnar.

Ástæðan er vafalaust sú að einn stjórnenda Þetta helst, Ingi Freyr Vilhjálmsson, er fyrrverandi blaðamaður greindra fjölmiðla. Hæg eru heimatökin og Ríkisútvarpið virðist ekki hafa gert kröfu um nýsköpun og frumleika þegar Ingi var ráðinn til starfa í fyrra

Þannig voru kaup eigenda Ísfélagsins í Vestmannaeyjum á majónesfabrikku í Hafnarfirði í janúar til þess að Ingi dustaði rykið af tveggja ára gamalli fréttaskýringu sinni í Heimildinni um umsvif Ísfélagsins.

Þátturinn varpaði upp þeirri mynd að tvær fyrirtækjablokkir væru á Íslandi og það kæmi meðal annars fram í því að tvær útgerðir hafi skipt með sér majónesmarkaðnum á Íslandi – Kaupfélag Skagfirðinga annars vegar og Ísfélagið hins vegar. Þetta er svo sem nákvæm lýsing á heimi þeirra sem hafa aldrei heyrt minnst á Hellmann‘s, Heinz eða Stokes. Í framhaldinu kvað Ingi
gamalkunnugt stef um hvernig kvótinn er sífellt að safnast á færri hendur og hvernig sterkustu útgerðarfélögin eru að kaupa upp allan fyrirtækjarekstur hér á landi. Þetta síðarnefnda á sér enga stoð í raunveruleikanum eins og oftar en einu sinni hefur verið fjallað um á þessum vettvangi.

Eins og fjallað var um í janúar, varð þetta til þess að heil hersing af kantmönnum á vinstri væng stjórnmálanna deildi endursögn af fréttaskýringu Inga á vef Ríkisútvarpsins á samfélagsmiðlum og var mörgum mikið niðri fyrir. Þannig skrifaði sjónvarpsmaðurinn Egill Helgason við fréttina á Facebook-síðu sinni: „Þetta er eiginlega alveg ferlegt.“ Fjöldi manns tók undir þetta á vegg sjónvarpsmannsins. Þeirra á meðal var Gauti B. Eggertsson, hinn yfirvegaði og hófstillti hagfræðiprófessor við Brown-háskólann í Bandaríkjunum, sem varaði sterklega við samþjöppun á eignarhaldi útgerðarmanna á íslenska majónesmarkaðnum og hún kynni að kalla yfir þjóðina efnahagslegar hörmungar á borð við þær sem bankaútrásin leiddi af sér.

***

Ingi hafði sama háttinn á dögunum. Þá fjallaði hann um fund rannsóknar-
fyrirtækisins PPP og Jónasar Helgasonar, fyrrverandi lögreglumanns, sem hafði starfað fyrir gjaldeyriseftirlit Seðlabankans, frá árinu 2012, þar sem rannsókn eftirlitsins á Samherja var rædd.

Í kjölfarið sendi Samherji frá sér fréttatilkynningu þar sem vinnubrögð Inga Freys og Ríkisútvarpsins eru gagnrýnd harðlega. Þar segir að umfjöllunin sé „ómakleg tilraun“ til að bendla fyrirtækið við fund sem hafi átt sér stað fyrir þrettán árum:

„Fundurinn er sagður hafa átt sér stað um hálfu ári eftir að viðkomandi lét af störfum hjá gjaldeyriseftirlitinu. Lögreglumaðurinn fyrrverandi er í fréttinni sagður „rannsakandi“ í svokölluðu Seðlabankamáli, þrátt fyrir að hafa látið af störfum skömmu eftir að Seðlabankamálið hófst árið 2012. Vart þarf að rifja upp að því máli lauk á árinu 2018 með fullnaðarsigri Samherja fyrir dómstólum.“

Í fréttatilkynningunni er bent á að Ingi hafi verið að endurflytja umfjöllun sem hafði birst í Stundinni, forvera Heimildarinnar, árið 2020. Þar segir að Ríkisútvarpið hafi í reynd verið að endurflytja fimm ára gamla frétt þótt umfjöllunin hafi verið klædd í þann búning að um væri að ræða nýjar og áður óbirtar upplýsingar.

„Fyrirsagnir og mynd-skreytingar gengu út á að blekkja, afvegaleiða og valda fólki skaða, fremur en að upplýsa lesendur. Er þetta enn einn dapurlegur vitnisburður um þau óvönduðu vinnubrögð sem fá að þrífast í Efstaleiti á vakt núverandi útvarpsstjóra.“

Fram kemur að skriflegar spurningar hafi borist Samherja frá Inga Frey sama dag og þátturinn var fluttur. Samherji segir að þetta vinnulag hans sé þekkt.

„Á miðvikudag hélt sami fréttamaður Ríkisútvarpsins áfram að vitna í fimm ára gamlar umfjallanir úr eigin smiðju, þar sem dylgjur í garð Samherja héldu áfram. Í frétt miðvikudagsins er sérstaklega tekið fram að engin skrifleg gögn úr gagnaleka frá embætti héraðssaksóknara liggi til grundvallar fréttinni. Heldur vísar blaðamaðurinn í gamlar fréttir og segir að „ljósi hafi verið varpað á gamla ráðgátu um Samherja“. Þó eru engar nýjar upplýsingar að finna í frétt miðvikudagsins. Aftur er eingöngu um endurvinnslu á gömlu efni að ræða. Umfjöllunin frá 2020 byggði á veikum grunni og hún gerir þetta enn árið 2025.“

Hægt er að taka undir þessa gagnrýni og undarlegt má heita að gæðaeftirlit með fréttavinnslu starfsmanna skuli ekki vera betra, í ljósi þess hve mikið það kostar skattgreiðendur að reka Ríkisútvarpið.

***

Blaðamenn afhjúpa stundum skoðanir sínar með gildishlöðnu orðavali. Það er ekki einhlítt. Stundum verða gildishlaðin orð fyrir valinu vegna skorts á þekkingu á umfjöllunarefninu.

Í þessu samhengi má benda á tvær fréttir sem hafa birst á Vísi að undanförnu og tengjast rekstri Síldarvinnslunnar með einum eða öðrum hætti.
Fyrirtækið skilaði afkomu fyrsta fjórðungs í síðustu viku og var um hana fjallað á Vísi. Fyrirsögnin á umfjölluninni var: Högnuðust ríkulega en draga samt saman seglin í heimabyggð.

Fyrirsögnin vísar til afkomunnar annars vegar og þeirrar staðreyndar að Síldarvinnslan rétt eins og flestar aðrar útgerðir hafa upplýst um að fjárfestingar verði settar á ís á meðan óvissa ríkir um breytingar sem ríkisstjórnin ætlar að gera á innheimtu veiðigjalda. Það stingur í stúf að sjá skrifað um ríkulegan hagnað Síldarvinnslunnar í þessu samhengi þar sem hagnaðurinn var það alls ekki. Síldarvinnslan hagnaðist um milljarð á fyrsta fjórðungi og er það um 5% arðsemi á eigið fé fyrirtækisins. Með öðrum orðum minni ávöxtun en á sparnaðarreikningum bankakerfisins.

Önnur frétt sem tengist Síldarvinnslunni birtist í þessari viku. Hún fjallaði um meint stórfellt tap fyrirtækisins og Ísfélagsins í Vestmannaeyjum á fjárfestingum í laxeldi. Í fréttinni segir:

„Óinnleyst tap Ísfélagsins og Síldarvinnslunnar af fjárfestingum í fiskeldisfélögum hleypur á fleiri milljörðum króna. Félögin hafa hins vegar ákveðið að bókfæra virði fjárfestinganna miklum mun hærra en ef miðað væri við markaðsverð.

Síldarvinnslan festi kaup á 34,2 prósenta hlut í Arctic Fish Holding AS, sem er eini eigandi Arctic fish ehf., sem er eitt af stærstu laxeldisfyrirtækjum á Íslandi og rekur eldisstöðvar á Vestfjörðum, árið 2022.“

Og enn fremur:

„Svipaða sögu er að segja af fjárfestingu Ísfélagsins í Kaldvík árið 2023. Þá keypti Ísfélagið 16 prósenta hlut í Ice Fish Farm AS fyrir um 8,6 milljarða króna. Verðið í viðskiptunum miðaði við 43 norskar krónur á hlut, sem var tæplega sjötíu prósentum yfir markaðsgengi þá. Nafni félagsins var síðar breytt í Kaldvík. Gengi félagsins stendur nú í 16,5 norskum krónum á hlut, sem er tæplega 62 prósentum lægra en þegar Ísfélagið keypti í félaginu. Markaðsvirði þess er nú 27,5 milljarðar króna og hlutar Ísfélagsins því 4,4 milljarða króna. Það gerir óinnleyst tap Ísfélagsins um 4,2 milljarða á tveimur árum.“

Af þessu mætti álykta sem svo að stjórnir þessa tveggja útgerðarfélaga sem eru skráð í Kauphöllina vita ekkert hvað þau eru að gera og tapi milljörðum á fjárfestingum sínum. En í lok fréttarinnar er komið inn á hina augljósu skýringu. Það hefur ekkert „óinnleyst tap“ orðið af þessum fjárfestingum.

Þarna er blaðamaður að bera saman bókfært virði þessara eignarhluta við markaðsvirði laxeldisfélaganna sem ræðst af strjálum viðskiptum og lítt skilvirkri verðmyndun eins og er í raun viðurkennt í lok fréttarinnar.

Hver er tilgangurinn? Væntanlega ekki að gera lesandann upplýstari fyrir vikið.

Fjölmiðlarýni er einn af föstum dálkum Viðskiptablaðsins. Þessi birtist fyrst í blaðinu sem kom út þann 28. maí 2025.