Viðskiptaráð áætlar að ríkari uppsagnarvernd opinberra starfsmanna, sem sé um þreföld á við það sem starfsmenn í einkageiranum búa yfir, kosti ríki og sveitarfélög 30 til 50 milljarða króna á ári.
„Rík uppsagnarvernd opinberra starfsmanna kemur í veg fyrir að stjórnendur geti brugðist við slakri frammistöðu eða brotum í starfi. „Svartir sauðir“ haldast því áfram í störfum sínum á kostnað skattgreiðenda og samstarfsfólks,“ segir í nýrri úttekt ráðsins.
Með því að staðfæra erlendar rannsóknir um áhrif ríkari uppsagnarverndar á framleiðni á stöðuna hér á landi áætlar Viðskiptaráð að neikvæð áhrif „svartra sauða“ á framleiðni hjá hinu opinbera séu 5-7%.
„Kostnaðarmatið fæst með því að margfalda þau áhrif með launakostnaði hins opinbera, sem nemur 688 milljörðum króna árið 2025. Þetta er hóflegt mat þar sem neikvæð áhrif á aðra útgjaldaliði en laun eru ekki meðtalin.“
Uppsögnum næstum aldrei beitt
Ráðið nefnir nokkur dæmi um þar sem misbrestir starfsmanna séu staðfestir af dómstólum en strangar reglur um starfslok leiði engu að síður til skaðabótaskyldu hins opinbera eða koma í veg fyrir uppsögn yfir höfuð.
„Uppsagnarvernd opinberra starfsmanna er svo rík, og dómar þar sem hið opinbera var úrskurðað skaðabótaskylt orðnir svo margir, að uppsögnum er næstum aldrei beitt.“
Á árunum 2004 til 2009 var aðeins 17 af 18.000 starfsmönnum hjá ríkinu veitt áminning. Ráðið segir að þar sem lögmæt uppsögn geti einungis farið fram í kjölfar áminningar og endurtekins brots í starfi er fjöldi slíkra tilfella lægri. Tíðni uppsagna sé því lægra en 0,02% á ári.
Þrír af hverjum tíu hjá hinu opinbera
Auk almennrar uppsagnarverndar njóta opinberir starfsmenn einnig verndar bæði stjórnsýslu- og starfsmannalaga. Í viðbótarverndinni felst að ekki megi segja upp starfsmanni án þess að hann hafi fyrst verið áminntur og fengið kost á að bæta ráð sitt. Til að uppsögn geti átt sér stað þarf starfsmaður síðan að brjóta af sér aftur með sambærilegum hætti innan tiltekins tíma.
Bent er á að reglur um áminningar og uppsagnir séu í meginatriðum frá árinu 1954 þegar fyrst voru sett lög um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
„Frá því áminningarskyldan tók fyrst gildi árið 1954 hefur hlutfall starfandi hjá hinu opinbera af vinnumarkaðnum þrefaldast. Árið 1965 starfaði einn af hverjum tíu hjá hinu opinbera. Í dag er hlutfallið einn af hverjum þremur.“
Munurinn er rakinn til vaxandi umfangs hins opinbera í íslensku samfélagi, sérstaklega í heilbrigðis- og menntakerfinu.
Viðskiptaráð leggur til að ákvæði um áminningar verði fellt á brott úr lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Auk þess er lagt til að ákvarðanir um starfslok falli ekki undir ákvæði og málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga að embættismönnum og æðstu stjórnendum hins opinbera undanskildum.
