Eftir fjár­mála­kreppuna árið 2008 voru inn­leidd ný fjár­málatæki til að styrkja eigin­fjár­stöðu banka þegar þeir lenda í erfið­leikum.

Eitt þeirra eru svo­kölluð Additional Tier 1 (AT1) skulda­bréf, sem hafa skapað alþjóð­legan markað að virði um 270 milljarða dala, samkævmt pistli Satya­jit Das, fyrr­verandi banka­stjóra og höfundar bókanna Tra­ders, Guns & Mon­ey, Extreme Mon­ey og Banquet of Con­sequ­ences í Financial Times.

Das segir að þrátt fyrir vinsældir þeirra eru eftir­lit­saðilar nú að íhuga að fasa þau út, líkt og ástralskir eftir­lit­saðilar hafa þegar ákveðið, þar sem þau hafa ekki veitt þann stöðug­leika sem til var ætlast.

AT1 skulda­bréf eru hluti af eigin­fjár­grunni banka og veita hærri ávöxtun en hefðbundin skulda­bréf. Í íslenskum lögum heita AT1- bréf „skuldabréf sem telja til eigin fjár þáttar 1".

Hins vegar fylgja þeim sér­stakir skilmálar eins og ef banki lendir í fjár­hags­vanda og eigin­fjár­hlut­fall hans fellur undir ákveðin mörk, geta þessi skulda­bréf annaðhvort breyst í hluta­bréf eða verið af­skrifuð til að taka á sig tap bankans.

Þetta kallast oft bail-in, þar sem fjár­festar taka á sig tap í stað þess að ríkið komi til bjargar, skrifar Das.

Tveir af íslensku viðskiptabönkunum, Arion banki og Íslandsbanki, hafa gefið út skuldabréf á þessu formi. Eftir yfirtöku UBS á Credit Suisse var markaðurinn það laskaður að íslensku bankarnir gátu ekki nýtt sér svigrúm til að gefa út AT1-bréf.

Við yfirtökuna fengu hluthafar Credit Suisse greiðslu að fjárhæð 3,25 milljarða evra en AT1-skuldabréf sem bankinn hafði gefið út voru afskrifuð að fullu. Ákvörðunin olli miklum usla enda höfðu skuldabréfaeigendur Credit Suisse staðið í þeirri trú að AT1-skuldabréfin nytu forgangs gagnvart hlutafé samkvæmt lögum.

Þessi tegund fjár­mála­gerninga hefur þó ýmsa galla. Einn helsti vandinn er að ákvörðun um af­skriftir eða um­breytingu getur verið háð mati eftir­lit­saðila, sem skapar laga­lega óvissu, eins og deilurnar um af­skriftir AT1 skulda­bréfa Credit Suis­se hafa sýnt.

Enn fremur geta slíkar að­gerðir sett af stað neikvæða keðju­verkun á markaði. Ef fjár­festar missa trú á banka, getur það leitt til hærri fjár­magns­kostnaðar, inn­lánaflótta og lækkunar á hluta­bréfa­verði bankans.

Að auki eru AT1-skulda­bréf áhættusöm fyrir fjár­festa, þar sem þau sitja aftar í skuldaröð bankans en hefðbundin skulda­bréf, en veita þó ekki at­kvæðis­rétt eins og hluta­bréf.

Margir fjár­festar treysta því á að bankinn verði rekinn af ábyrgð og að eigin­fjár­staða hans verði nægi­lega sterk til að AT1 verði ekki virkjað. Hins vegar hefur reynslan sýnt að það er ekki sjálf­gefið.

Satya­jit Das, fyrr­verandi banka­stjóra og höfundar bókanna Tra­ders, Guns & Mon­ey, Extreme Mon­ey og Banquet of Con­sequ­ences en Financial Times.
Satya­jit Das, fyrr­verandi banka­stjóra og höfundar bókanna Tra­ders, Guns & Mon­ey, Extreme Mon­ey og Banquet of Con­sequ­ences en Financial Times.

Ástralski fjár­mála­eftir­lit­saðilinn APRA ákvað í lok árs 2024 að taka út AT1 skulda­bréf, þar sem þau reyndust ekki duga til að koma í veg fyrir fjár­málaóstöðug­leika.

Bret­land hefur tekið mildari nálgun og hyggst hækka þröskuldinn fyrir út­gáfu slíkra skulda­bréfa en krefjast jafn­framt sterkari varna í tapþolandi skuldum.

Þróunin bendir til þess að fleiri lönd muni endur­skoða notkun AT1-skulda­bréfa. Þótt þau hafi verið vinsæl fjár­festing hafa at­burðir eins og hrunið hjá Credit Suis­se sýnt að þau geta frekar aukið óstöðug­leika en veitt þá vernd sem upp­haf­lega var stefnt að.