Seðlabanki Íslands telur „mikil og augljós samlegðaráhrif“ fylgja umsýslu og rekstri Þjóðarsjóðs samhliða rekstri gjaldeyrisforða bankans. Seðlabankinn varar stjórnvöld við útvista „risastóru verkefni sem þessu til einkarekinna fyrirtækja“, líkt og lagt sé upp með í frumvarpi ráðherra.
Þetta kemur fram í ítarlegri umsögn Seðlabankans um frumvarp til laga um Þjóðarsjóð. Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri og Sturla Pálsson, framkvæmdastjóri hjá bankanum, skrifa undir umsögnina.
„Afar mikilvægt er að umgjörð utan um Þjóðarsjóð sé formföst og gagnsæ og ábyrgð og hlutverk umsjónaraðila séu skýr og auðskilin. Miklu máli skiptir að þeir aðilar sem koma að málum búi yfir sérþekkingu á þeim sviðum sem snúa að svo umfangsmikilli eignastýringu varasjóða,“ segir í umsögninni.
„Þá þjónar það markmiðum um gagnsæi að umsjónar- og eftirlitsaðili geti gert sig skiljanlegan og lagt fram upplýsingar á íslenskri tungu. Því liggur beinast við að umsýsla og rekstur hans verði í höndum Seðlabankans þar sem allir innviðir, þekking, eftirlit, viðskiptasambönd og kerfislausnir eru til staðar sem nauðsynleg eru til reksturs Þjóðarsjóðs.“
Í frumvarpinu kemur fram að eignir Þjóðarsjóðs geti numið fjárhæð allt að 10% af landsframleiðslu (VLF) eða um 400-450 milljörðum króna. Seðlabankinn segir að gjaldeyrisforði bankans sé nú um 21% af VLF eða um 900 milljarðar króna „og í þeim báðum yrði varðveittur hluti af sameiginlegum þjóðarauði Íslands“.
Benda á norska olíusjóðinn
Seðlabankinn segir að það komi „nokkuð á óvart“ að í frumvarpinu sé lagt upp með að stjórn hins áformaða Þjóðarsjóðs semji við verðbréfa- og eignastýringarfyrirtæki á einkamarkaði um verðbréfakaup samkvæmt settri fjárfestingarstefnu.
„Verði það niðurstaðan þarf að liggja fyrir ítarleg greining á rekstrar- og umsýslukostnaði, friðhelgi Þjóðarsjóðs í rekstri einkaaðila, umgjörð skattamála hjá viðkomandi umsýsluaðilum Þjóðarsjóðs o.s.frv. Þessi atriði liggja ekki fyrir í frumvarpinu né koma fram fordæmi um slíkt fyrirkomulag í öðrum þróuðum ríkjum,“ segir í umsögninni.
Seðlabankinn telur eðlilegra að stjórn Þjóðarsjóðsins semji fremur við Seðlabankann um umsýslu og rekstur Þjóðarsjóð „[m]eð hliðsjón af reynslu annarra ríkja, m.a. Norðmanna, og augljósu hagræði og jákvæðum samlegðaráhrifum“.
„Slík ráðstöfun er aukinheldur í samræmi við það hlutverk sem Seðlabankinn hefur gegnt í áratugi fyrir ríkissjóð varðandi umsýslu og varðveislu gjaldeyriseignar ríkissjóðs, ásamt almennri skuldastýringu,“ segir Seðlabankinn.
„Slíkur samrekstur með stýringu gjaldeyrisforðans og skuldastýringu ríkissjóðs, hefur ekki aðeins í för með sér augljóst kostnaðarhagræði heldur skapar einnig mjög kærkomin sveigjanleika í stýringu Þjóðarsjóðsins sjálfs. Það er, að þjóðarsjóðurinn geti fjárfest í langtímaeignum án þess að óttast að lenda í seljanleikavanda við að koma þeim í verð, þar sem hægt væri með skiptasamningum við Seðlabankann að tryggja aðgang að lausafé ef skyndileg þörf krefði.“
Seðlabanki Íslands bendir aukinheldur á að nýlega hafi verið horfið frá hugmyndum um að setja á stofn sérstaka stofnun utan um norska olíusjóðinn og ákveðið að vista hann áfram í norska seðlabankanum „m.a. í ljósi góðrar reynslu af því fyrirkomulagi“. Sú reynsla sé skilmerkilega rakin í skýrslu sem fylgdi tillögum til breytinga á norsku seðlabankalögunum.
Þyrftu aðeins þrjú stöðugildi í viðbót
Seðlabankinn leggur áherslu í umsögnin á fimm atriði í tengslum við frumvarpið um Þjóðarsjóð. Meðal þeirra eru að sterk kostnaðar- og hagkvæmisrök séu fyrir því að reka Þjóðarsjóð innan Seðlabankans samhliða rekstri gjaldeyrisforða þjóðarinnar.
Seðlabankinn áætlar að um 10 stöðugildi sinni þeim verkefnum, sé allt með talið, er lúta að stýringu og varðveislu gjaldeyrisforðans, sem er um 900 milljarðar króna.
„Vegna þeirrar miklu samlegðar með verkefnum Seðlabankans áætlar bankinn að um 3 stöðugildi þyrfti til viðbótar til að sinna umsýslu og rekstri Þjóðarsjóðs í samræmi við fjárfestingarstefnu hans.“
Bent er á að í frumvarpinu er talið eðlilegt að æskileg stærð Þjóðarsjóðs geti verið allt að 10% af landsframleiðslu, eða sem svarar nú til 400- 450 milljarðar.
„Að teknu tilliti til samlegðar, nýtingu á starfsmannahaldi, upplýsingakerfum og öðrum innviðum Seðlabankans, mætti gróft áætla að kostnaður vegna rekstrar og umsýslu Þjóðarsjóðs hjá bankanum miðað við 3 stöðugildi samsvari um 0,015-0,02 af hundraði markaðsvirði eigna hjá fullfjármögnuðum Þjóðarsjóði.“
Seðlabankinn segir að áður en ákveðið sé að láta einkaaðila sjá um rekstur og umsýslu Þjóðarsjóðs þá sé lykilatriði að samanburður verði gerður á kosti á þeim kostum sem í boði eru.
Njóti sérstakar ívilnunar í erlendum viðskiptum
Annað atriði sem Seðlabankinn leggur áherslu á er sérstök staða ríkissjóðs og seðlabanka á erlendri grundu (e. sovereign immunity).
„Seðlabankinn er banki ríkissjóðs og nýtur sérstakrar ívilnunar sem slíkur í erlendum viðskiptum og sem seðlabanki almennt. Eignir ríkissjóðs erlendis njóta sérstakrar stöðu (e. sovereign immunity) í mörgum lögsögum.
Slík staða er best tryggð innan stofnunar sem starfar í skjóli opinbers valds og hefur úrræði til að verja eignir ríkisins. Einkaaðili nýtur aldrei sömu stöðu og Seðlabanki sem banki ríkissjóðs hvað þetta varðar.“
Seðlabankinn segir að útvistun á „risastóru verkefni sem þessu“ til einkarekinna fyrirtækja myndi ekki aðeins færa framkvæmdina og yfirsýnina fjær íslenskum stjórnvöldum heldur myndi útvistunin að öllum líkindum hafa í för með sér minni vernd gegn málsóknum og skerta friðhelgi (e. immunity).
Seðlabanki Íslands vísar í skýrslu sem norska utanríkisráðuneytið og lögfræðistofan Cleary Gottlieb Steen & Hamilton unnu um mat á því hvort varsla ætti norska olíusjóðinn áfram innan norska seðlabankans.
Óvissa um skattamál hjá einkaréttarlegum umsýsluaðila
Fjórða atriði sem Seðlabankinn leggur áherslu á er óvissa varðandi meðferð skattamála hjá einkaréttarlegum umsýsluaðila með Þjóðarsjóði.
Í frumvarpinu sé því hvorki lýst hvernig skattlagning á fjármagnstekjur er háttað í ríkjum þeirra eignastýringafyrirtækja sem varsla myndu fjárfestingar fyrir Þjóðarsjóðinn né hvernig skattlagningu er háttað í því upprunalandi sem verðbréf eru útgefin eða keypt.
„Einn af þeim þáttum sem höfðu áhrif á að Noregur ákvað að færa olíusjóðinn ekki úr umsýslu seðlabanka Noregs var óvissa varðandi hver meðferð skattamála yrði hjá nýjum umsýsluaðila og hvort hann gæti tryggt sömu skattalegu meðferð og seðlabanki Noregs nyti í skjóli ríkisvalds.“
Talsverð áhætta með þremur utanaðkomandi aðilum
Að lokum leggur bankinn áherslu á sérstaka samlegð Þjóðarsjóðs með framkvæmd skuldastýringar á lánasafni ríkissjóðs. Seðlabankinn telur æskilegt að stýring á lánasafni ríkissjóðs haldist í hendur við stýringu á eignasafni ríkissjóðs eins og mun verða með tilkomu Þjóðarsjóðs.
„Með því að Seðlabanka Íslands annist rekstur Þjóðarsjóðsins samhliða umsýslu á Lánamálum ríkissjóðs með svipuðum hætti og t.d. gert er í Noregi ætti að nást betri heildaryfirsýn og skilvirkari stýring á peningalegum eignum og skuldum ríkissjóðs m.t.t. til áhættu.“
Í greinargerð frumvarpsins segir að stjórn Þjóðarsjóðsins skulameð samningi fela þar til bærum aðilum, hverjum um sig, vörslu sjóðsins, áhættustýringu og eignastýringu. Samkvæmt greinargerðinni sé um að ræða þrjá mismunandi aðila sem hver muni sjá um sinn þátt.
„Það getur falið í sér talsverða fjárhagslega áhættu fyrir ríkissjóð að láta þrjá utanaðkomandi aðila sjá um eignastýringu Þjóðarsjóðs á meðan skuldastýring ríkissjóðs er öll á öðrum stað.“
