Agla Eir Vilhjálmsdóttir, lögfræðingur hjá Viðskiptaráði, segir breyttar áherslur í rekstri hins opinbera eru í senn nauðsynlegar og tímabærar, enda þróunin ekki sjálfbær til lengdar.
„Seðlabanki Íslands hefur gefið skýr skilaboð um að tryggja þurfi meira aðhald í ríkisfjármálunum. Á sama tíma er halli á fjárlögum sem nemur um 4% af landsframleiðslu, verðbólga í tæpum 10% og hagvöxtur mælist um 6%. Staðan er ekki beint frábær,” skrifar Agla í aðsendri grein.
Ríkisstjórnin kynnti nýlega tillögur til að vinna gegn verðbólgunni en Agla bendir á að þær miða flestar við tímabilið 2024-2028 „og veruleikinn er sá að boðaðar aðgerðir eru fremur smáar í sniðum í stóra samhenginu.”
„Væntingar flestra stóðu til að stigið yrði fast til jarðar samstundis, enda þörfin mikil. Þörfin er raunar mikil óháð núverandi efnahagsástandi,” skrifar Agla.
IMD viðskiptaháskólinn í Sviss birti í gær niðurstöður á samkeppnishæfni ríkja. Ísland stendur í stað í ár, í 16. sæti.
Samkvæmt IMD dregur mest úr skilvirkni hins opinbera á milli ára, þar sem Ísland fellur úr 14. sæti niður í það nítjánda og hafnar þannig níu sætum neðar en meðaltal Norðurlandanna.
„Skilvirkni hins opinbera hefur raunar ekki mælst lægri í átta ár. Ástæða þess er meðal annars neikvæð þróun regluverks þar sem Ísland fellur um sex sæti á milli ára; og stofnanaumgjarðar þar sem Ísland fellur um alls níu sæti,“ segir í úttektinni.
„Ljóst er að umsvif hins opinbera hafa vaxið hratt á síðustu árum, á skjön við þróun einkageirans. Það er ekkert launungarmál að hið opinbera hefur farið fram úr þeim launahækkunum sem samið hefur verið um á almennum markaði undanfarinn áratug, sem hafa verið langt umfram það sem samrýmist verðbólgumarkmiði og verðmætasköpun,“ segir Agla.
Aðeins Svíar með þryngri skattbyrði
Hún bendir á að laun starfsmanna sveitarfélaga hækkað um rúm 40% frá ársbyrjun 2019 og ríkis um tæp 30%. Þessi þróun hefur orðið til þess að Ísland ver tæpum 16% af verðmætasköpun í laun opinberra starfsmanna, samanborið við 11% meðaltal ESB ríkja meðal OECD.
„Mikla skattheimtu þarf til þess að standa undir miklum útgjöldum. Skatttekjur hins opinbera eru um 32% af landsframleiðslu og aðeins Svíar eru með þyngri skattbyrði. Hvar endar þetta? Þjóðin eldist og hið opinbera stendur frammi fyrir enn meiri áskorunum þegar kemur að útgjöldum í framtíðinni.,“ skrifar Agla og bendir á að OECD spáir því að útgjöld til heilbrigðismála muni tvöfaldast á næstu áratugum.
Það megi þó ekki gleyma áskorunum sem bíða á öðrum sviðum en opinber útgjöld og skattheimta eru í hæstu hæðum.
„Haldi þessi vöxtur umsvifa áfram með sama hætti og verið hefur kemur að þeim tímapunkti að skattgreiðslur standa ekki undir rekstri hins opinbera, eða viðvarandi útþensla mun koma harðar niður á þjónustuhlutverki hins opinbera.“
„Mikilvægasta verkefni stjórnvalda er að skapa sem hagfelldasta umgjörð verðmætasköpunar þannig að lífskjör geti áfram batnað hérlendis. Í því felst meðal annars að fjármunir hins opinbera séu nýttir á skynsamlegan máta. Við höfum einfaldlega ekki efni á öðru en að stjórnvöld sýni stefnufestu og stígi fastar til jarðar. Leita þarf allra leiða til hagræðingar, aukinnar skilvirkni og ekki síst skoða forgangsröðun útgjalda. Í því efnahagsástandi sem nú ríkir er tímabært að ræða þessi sívaxandi umsvif hins opinbera og kalla eftir því að farið sé betur með peninga skattgreiðenda,“ skrifar Agla að lokum
