Á mótum nýrra tíma

Allt frá því að vatni var veitt inn á heimili í upphafi 20. aldar hafa Íslendingar byggt á reynslu sinni í virkjun náttúruauðlinda í þágu aukinna lífsgæða. Þá höfðu uppsprettur heits vatns þegar nýst vel við þvott og um það bil 20 árum síðar var farið að virkja heitt vatn til húshitunar. Reynsla Íslendinga af hagnýtingu þeirrar orku og gæða sem náttúruauðlindir okkar bjóða upp á er hornsteinn velmegunar þess kröftuga atvinnulífs sem við búum við í dag.

Árið 2025, 125 árum eftir að fyrsta vatnsveitan var tekin í notkun, er stórt ár í íslenskum orku- og veitumálum. Samorka fagnar 30 ára afmæli og ýmis stór aðildarfyrirtæki fagna stórafmæli um þessar mundir. Þetta eru ekki aðeins tímamót í sögu mikilvægra fyrirtækja heldur áminning um hversu lengi og vel hefur verið unnið að því að byggja upp trausta innviði, ábyrga nýtingu náttúruauðlinda og lífsgæði almennings.

Samorka hefur þegar fagnað þessu afmælisári með stærsta ársfundi sínum til þessa og framundan stærsta Samorkuþing frá upphafi. Þar undirstrikast enn einu sinni að áhuginn á orku- og veitumálum hefur aldrei verið meiri og það með réttu.

Samtökin hafa á 30 árum stækkað og þróast. Í dag eru þau öflug starfsgreinasamtök fyrirtækja sem starfa í orku- og veitumálum á Íslandi. Hlutverk samtakanna er m.a. að gæta hagsmuna aðildarfyrirtækja sinna með faglegri ráðgjöf, öflugu samtali við stjórnvöld og þátttöku í mótun opinberrar stefnu, lagaramma og regluverks. Með því stuðlar Samorka að hagkvæmni, skilvirkni og stöðugleika í rekstri orku- og veitukerfa, vinnur að samkeppnishæfni landsins og að íslenskt samfélag og atvinnulíf búi við öfluga og sjálfbæra innviði.

Mikil innviðauppbygging framundan

Framundan eru stórar fjárfestingar í orku- og veitukerfum landsins. Samkvæmt nýlegri greiningu Samorku er áætlað að aðildarfyrirtæki samtakanna muni fjárfesta fyrir um 483 milljarða króna til ársins 2030. Þar er um að ræða uppbyggingu í raforkuframleiðslu, flutningi og dreifingu, en einnig endurnýjun og eflingu hita-, vatns- og fráveitukerfa.

Þessi uppbygging er nauðsynleg og í henni liggja einnig tækifæri. Með henni tryggjum við áframhaldandi lífsgæði og efnahagslega velsæld, auk þess sem við getum nýtt samkeppnisforskot Íslands í grænni orkuöflun til nýsköpunar, laðað að nýjar atvinnugreinar og erlenda fjárfestingu.

Sveitarfélög hafa í þessu tækifæri, verða hluti af uppbyggingunni eftir því sem fjárfestingar dreifast um landið. Með auknum fjárfestingum getur fylgt atvinnuuppbygging og styrking atvinnulífs í héraði. Þannig munu þau njóta aukinna efnahagsumsvifa auk þess að taka ábyrgt skref í átt að orkuskiptum.

Endurnýjun veitukerfa er stór hluti af þeirri fjárfestingu sem nú er fram undan. Hún skapar tækifæri til að bæta lýðheilsu, draga úr losun og tryggja öryggi í afhendingu orku og vatns. Með því að fjárfesta í nýjum lausnum, til dæmis við endurheimt varma, frekari úrvinnslu frárennslis, og snjallmælakerfum, má ekki aðeins bæta þjónustuna heldur einnig draga úr rekstrarkostnaði til framtíðar. Þróun nýrra tækni- og upplýsingakerfa í veitustarfsemi skapar tækifæri fyrir nýsköpun og verðmætasköpun bæði innan og utan hefðbundins veitugeira.

Réttlát orkuskipti, umhverfisvernd og samfélagsleg sátt

Allt of oft hefur umræðan um uppbyggingu orku- og veituinnviða verið sett upp sem andstæða náttúruverndar; náttúra á móti efnahagslífi, uppbygging á móti umhverfisvernd. En sú mynd stenst ekki. Nútíma innviðir geta og eiga að vera bæði umhverfisvænir og hagkvæmir og þegar horft er á kosti samkeppninnar er ekki síst verið að keppast um að lækka umhverfiskostnað. Með sjálfbærri nýtingu og skýrri stefnu getum við bæði mætt aukinni eftirspurn og sótt í átt að loftstlagsmarkmiðum.

Það skiptir líka máli að orkuskiptin séu réttlát, að allir hafi aðgang að öruggri, hagkvæmri orku og veitukerfi. Ráðast þarf í uppbyggingu jafnt um landið allt. Þetta hefur ekki reynst mikil áskorun á Íslandi hingað til en engu að síður er mikilvægt að tækifærin í kringum okkur séu nýtt til fulls og að lífsgæðin skili sér til sem flestra.

Sameiginlegri framtíð fylgir sameiginleg ábyrgð

Oft er umræða um orkuöflun og innviði tengd samkeppnishæfni Íslands og er það ekki af ástæðulausu. Ísland stendur framarlega í samkeppni í orkuframleiðslu en sú staða er ekki lögmál heldur ástand sem þarf að vinna í að viðhalda. Að tryggja öfluga, hagkvæma og sjálfbæra uppbyggingu næstu ára er áskorun. Samorka leggur ríka áherslu á að samtal milli stjórnvalda, sveitarfélaga, fyrirtækja og almennings sé virkt og markvisst.

Virðið í sterkum samtökum

Samorka fagnar nú 30 ára afmæli. Í heil 30 ár hafa samtökin verið öflugur málsvari orku- og veitugeirans og talað fyrir mikilvægi innviða og skynsamlegri umgjörð um starfsemi þeirra.

Í gegnum árin hefur Samorka staðið vörð um mikilvæga hagsmuni með faglegri nálgun og verið tilbúin í samtal við samfélagið, stjórnvöld og hvern þann sem vill fræðast eða skiptast á skoðunum um orku- og veituinnviði. Eftir því sem tækninni fleygir fram og áskoranir okkar verða stærri verður þörfin fyrir sterk, fagleg samtök enn ríkari.

Stefna Samorku er skýr: Við viljum að fólkið í landinu, heimili og fyrirtæki, búi við orku- og veitukerfi í fremstu röð og njóti þeirra lífsgæða sem fylgja orkuöryggi og hagkvæmri, sjálfbærri nýtingu innlendra auðlinda. Orku- og veitugeirinn hyggst ekki láta sitt eftir liggja heldur halda áfram að leggja grunn að lífsgæðum, samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og grænum störfum. Til að ná því munu aðildarfyrirtæki halda ótrauð áfram að fjárfesta til framtíðar.

Dagana 22. og 23. maí verður haldið Samorkuþing á Akureyri. Samorkuþingið er haldið þriðja hvert ár og verður þingið í ár það stærsta til þessa. Á Samorkuþingi koma saman um 620 aðilar tengdir orku- og veitustarfsemi á Íslandi til að skiptast á þekkingu og sýn í gegnum 25 málstofur sem þar verða haldnar. Með Samorkuþinginu styðja samtökin við nýsköpun, orkuskipti og þróun innviða, og vinna að því að viðhalda stöðu Íslands sem leiðandi orkuþjóð í fremstu röð.

Höfundur er framkvæmdastjóri Samorku.

Greinin birtist í sérblaðinu Samorkuþing 2025.