Gríðarleg umræða hefur skapast um áformaða hækkun veiðigjalda en óhætt er að segja að um umdeilt mál sé að ræða. Segja má að umræða um málið hafi hafist af alvöru í kringum aldamótin en árið 2000 skilaði svokölluð Auðlindanefnd af sér álitsgerð til Davíðs Oddssonar.
Árið 2011 tók hin svokallaða Auðlindastefnunefnd til starfa. Nefndin skilaði af sér skýrslu ári seinna en skýrslan byggði að miklu leyti á skýrslu Auðlindanefndarinnar frá árinu 2000. Þá var stuðst við skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, AGS, frá árinu 2011; „Iceland: Advancing Tax Reform and the Taxation of Natural Resources“.
Niðurstöður AGS voru að mörgu leyti áþekkar niðurstöðum Auðlindanefndarinnar en stofnunin taldi m.a. uppboð á nýtingarréttindum líklegast til ávinnings. Einnig gætu framlegðartengd gjöld aukið tekjur ríkisins til lengri tíma án þess þó að draga úr hvötum fyrirtækja til fjárfestinga. Mælti stofnunin í því samhengi fyrir rentugjöldum af umframhagnaði frekar en almennri skattheimtu.
Þá var tekið undir fyrri tillögur um að í stjórnarskránni verði ákvæði um ævarandi þjóðareign á auðlindum og að stofnaður yrði svokallaður Auðlindasjóður að norskri fyrirmynd þegar kæmi að nýtingu t.a.m. kolefnis undir hafsbotni eða náma. Auðlindaarðinum sem stafar af nýtingu endurnýjanlegra auðlinda yrði þó ráðstafað í sértæk verkefni og málaflokka og unninn væri Auðlindareikningur þar sem tekjur þjóðarinnar af auðlindum sínum yrðu birtar.
Nokkrum mánuðum áður en skýrsla Auðlindanefndar birtist og eftir birtingu skýrslu AGS samþykkti Alþingi lög um veiðigjald. Fjármálaráðherra stefndi síðar á að leggja frumvarp um skattlagningu auðlindarentu vegna raforkuvinnslu fram á Alþingi veturinn 2013 en það gekk ekki eftir.
50% af umframhagnaði
Árið 2017 myndaðist á ný nokkur umræða um auðlindagjöld en starfshópur lagði þá fram til samráðs drög að frumvarpi til laga um skattlagningu auðlindarentu vegna raforkuvinnslu.
Í drögunum var lagt til að aðilar sem hefðu fengið útgefið virkjunarleyfi þyrftu að greiða skatt af hagnaði vegna nýtingar á vatnsréttindum en um væri að ræða 50% af umframhagnaði eða auðlindarentu. Frumvarpið var þó ekki lagt fram á Alþingi en Björt framtíð sleit ríkisstjórnarsamstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn og Viðreisn haustið 2017.
Ári síðar lagði Bjarni Benediktsson, þáverandi fjármálaráðherra, fram frumvarp um þjóðarsjóð sem náði ekki fram að ganga. Frumvarpið var lagt fram nokkrum sinnum, nú síðast vorið 2024.
Árið 2023 ákvað fjármálaráðherra síðan að skipa starfshóp um skattlagningu orkuvinnslu en starfshópurinn skilaði skýrslu í byrjun árs 2024. Tveir valkostir voru skoðaðir, annars vegar fasteignaskattur, sem myndi fela í sér afnám undanþágu frá fasteignamatsskyldu rafveitna, og hins vegar raforkuskattur, sem fæli í sér að leggja á raforkuskatt á hverja selda kWst raforku.
Ekkert var gert með vinnu hópsins en sem kunnugt er sleit Sjálfstæðisflokkurinn ríkisstjórnarsamstarfi við Framsóknarflokkinn og Vinstri græn veturinn 2024. Nú liggur þó fyrir að innviðaráðherra hyggist leggja fram frumvarp sem kveður á um að rafveitur þurfi að greiða fasteignaskatt en ekki er minnst á auðlindarentuskatt. Einnig hefur ríkisstjórnin boðað auðlindagjöld í ferðaþjónustu.
Nánar er fjallað um málið í Viðskiptablaðinu. Áskrifendur geta lesið umfjöllunina í heild hér.
