Fjölmörg ríkisfyrirtæki hafa verið einkavædd á síðustu þremur áratugum, en sérstök stefna í þessum málum var í fyrsta skipti fest í sessi á árinu 1991, þremur árum áður en fyrsta Viðskiptablaðið var gefið út. Viðeyjarstjórn Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks undir forsæti Davíðs Oddssonar tók við völdum það ár og skipaði sérstaka nefnd, framkvæmdanefnd um einkavæðingu. Nefndin hafði það yfirlýsta hlutverk að annast sölu á eignarhlutum ríkisins í félögum, færa verkefni til einkaaðila með útboðum og fara í kerfisbundna athugun á eignaumsýslu ríkisins með það að markmiði að draga úr kostnaði við hana.
Á árunum 1997-2003 fór fram stærsta einkavæðingarferli Íslandssögunnar, en á umræddu tímabili voru einkavæddir ríkisbankarnir Landsbanki Íslands og Búnaðarbanki Íslands, auk Fjárfestingarbanka atvinnulífsins (FBA).
Upphaf einkavæðingar bankanna má rekja til þess þegar lög nr. 50/1997 um stofnun hlutafélaga um Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands voru samþykkt árið 1997. Sama ár var FBA stofnaður með lögum og tók bankinn til starfa í byrjun árs 1998, og var byggður á fjórum innlendum fjárfestingarlánasjóðum í ríkiseigu. Árið 1998 var 49% hlutur ríkisins í FBA seldur með áskriftarfyrirkomulagi þar sem almenningur fékk hlutinn á tæpa 4,7 milljarða króna, sem er núvirt upp á um 16,7 milljarða króna.
Ári síðar var 51% hlutur seldur með tilboðssölu til að tryggja hámarksverð. Söluverðið var rúmlega 9,7 milljarðar króna, sem er núvirt á 32,5 milljarða króna. Því nemur núvirt heildarverðmæti á sölu ríkisins í FBA rúmlega 49 milljörðum króna. Eftir eigendaskiptin var FBA rekið áfram með svipuðum hætti og áður þar til félagið sameinaðist Íslandsbanka hf. árið 2000 og hét nýr sameinaður banki Íslandsbanki-FBA hf., 51% í eigu Íslandsbanka og 49% í eigu FBA. Árið 2001 var nafni bankans breytt í Íslandsbanka.
Í lok árs 1999 var 13% hlutur í Búnaðarbanka Íslands seldur bæði í almennu útboði og í áskriftarformi til einstakra fjárfesta og fékk ríkið samtals rúmlega 2,2 milljarða króna fyrir hlutinn. Samhliða þessari sölu var 13% hlutur í Landsbanka Íslands seldur annars vegar í almennu útboði og hins vegar með tilboðsfyrirkomulagi. Ríkið fékk tæpa 3,3 milljarða króna fyrir þann hlut.
Á árunum 2001-2003 voru lokaskref tekin í einkavæðingu ríkisbankanna með lögum nr. 70/2001 um breytingu á lögum nr. 50/1997. Með lögunum var veitt heimild til að selja allt hlutafé ríkissjóðs í ríkisbönkunum tveimur. Árið 2002 keypti Samson hf., eignarhaldsfélag í eigu Björgólfsfeðga og Magnúsar Þorsteinssonar, 45,8% hlut í Landsbankanum á 12,3 milljarða króna. Fyrr á árinu hafði ríkið selt 20% hlut í bankanum í almennu útboði á 4,7 milljarða króna.
Ári síðar, árið 2003, keypti „S-hópurinn“, leiddur af Ólafi Ólafssyni og Finni Ingólfssyni, jafn stóran hlut í Búnaðarbankanum á 11,9 milljarða króna. Sama ár voru afgangshlutar ríkisins í bönkunum seldir og þar með lauk einkavæðingarferli ríkisbankanna.
Núvirt heildarverðmæti af sölu ríkisins í Búnaðarbankanum nemur um 49,5 milljörðum króna. Þá nemur núvirt verðmæti af sölu á eignum ríkisins í Landsbankanum um 62 milljörðum króna.
Í kjölfar einkavæðingar Búnaðarbanka sameinaðist hann hinum vaxandi fjárfestingarbanka Kaupþing hf. Í stutta stund hét sameinaði bankinn Kaupþing Búnaðarbanki hf. en síðan var nafni bankans breytt í Kaupþing hf.
Nánar er fjallað um einkavæðinguna í 30 ára afmælistímariti Viðskiptablaðsins. Áskrifendur geta lesið umfjöllunina í heild hér.
