Hermann Guðmundsson, forstjóri Kemi og fyrrum forstjóri N1, rifjaði upp í nýlegum hlaðvarpsþætti Chat after Dark þegar glöggt stóð að það yrði olíulaust á Íslandi í nokkrar vikur skömmu eftir fjármálahrunið 2008 vegna skorts á gjaldeyri í bankakerfinu og afstöðu norska olíufyrirtækisins Statoil.
N1 leitaði til Statoil, sem heitir nú Equinor, vegna farms upp á 23 milljónir dala á olíuskipi sem átti að lesta úti í Noregi fyrir íslenska olíufyrirtækið.
Almennt þurfi að staðgreiða fyrir alla olíu í heiminum en í ljósi stöðunnar óskaði N1, sem Hermann segir að hafi þá verið með 3,5-4 milljarða króna af lausafé, eftir 60 daga greiðslufresti gegn bankaábyrgð frá Seðlabanka Íslands. N1 hafði átt í viðskiptum við Statoil í 30 ár og aldrei borið skugga á að sögn Hermanns.
„Það kom svar daginn eftir að því miður myndi það ekki ganga. Seðlabankinn nyti ekki trausts.“
Hermann segir að N1 hafi svarað Statoil samdægurs og að þessu sinni verið einnig með ábyrgð fyrir greiðslunni frá ríkissjóði, sem var þá með mjög lágar skuldir. Statoil hafnaði beiðninni.
„Það endaði bara þannig að Davíð Oddsson, sem þá var seðlabankastjóri, borgaði bara skipið, þ.e. þessar 23 milljónir dollara. Hann var eini maðurinn sem átti gjaldeyri,“ segir Hermann og bætir við að N1 hafi greitt Seðlabankanum til baka í krónum.
„Við fengum áfyllinguna. Að öðrum kosti hefði verið svona 4-5 vikna bið eftir að komast á pípuna aftur, ef skipið okkar hefði þurft að fara. Það bjargaði því að það varð ekki olíulaust á Íslandi.“
Útilokaði Statoil frá næsta útboði
Hermann, sem var forstjóri N1 á árunum 2006-2012, lýsti fyrr í þættinum fyrir hlustendum að íslensk olíufélög hafi yfirleitt einn erlendan olíubirgi þar sem hagkvæmt sé að kaupa allar mismunandi tegundir af olíum af einum aðila og fá þær inn á sama skipi. Farið var í olíuútboð annað hvert ár og varð Statoil oftast fyrir valinu en fyrirtækið er með stóra olíuhreinsistöð í Noregi sem getur afgreitt margar tegundir.
Í kjölfar höfnunar Statoil á beiðni N1 um greiðslufrest ákvað Hermann að koma í veg fyrir að Statoil gæti tekið þátt í næsta útboði. Það varð til þess að samið var við finnska olíufélagið Neste Oil og stóð það samstarf yfir í 2-3 ár.
„Það var í rauninni mitt svar við þessari trakteringu Statoil á þessum tíma. Þeim var alveg sama um íslenska þjóð og alveg sama um þann vanda sem stóð fyrir dyrum. Þetta var algjörlega minniháttar mál fyrir þá.“
Norska fjármálaráðuneytið hafnaði beiðninni
Hermann segist hafa komist að því síðar að forsvarsmenn Statoil, sem er í meirihlutaeigu norska ríkisins, hafi leitað til norska fjármálaráðuneytisins til að óska eftir leyfi til að veita N1 greiðslufrest. Ráðuneytið hafnaði beiðninni.
„Það var gert til þess að neyða Íslendinga í eitthvað prógramm hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Það átti bara að svelta okkur til hlýðni með öllum ráðum. Síðan hef ég aldrei litið Norðmenn sömu augum.“
Hermann segir að á þessum tíma hafi víða erlendis verið uppi sá misskilningur að ríkissjóður Íslands væri á barmi gjaldþrots. Þá hafi verið kergja í garð Íslendinga þar sem lokað hafði verið á innlánsreikninga í erlendum útibúum íslenskra banka eftir að þeir fóru í þrot. „Íslenska þjóðin fékk bara að kenna á því í heild sinni.“
Hermann talar um málið og starfsemi íslenskra olíufyrirtækja frá 59:10-1:05:20.
