Samkvæmt lögfræðiáliti LEX lögmannsstofu sem Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) lét vinna, í kjölfarið af ákvörðun Svandísar Svavarsdóttur matvælaráðherra að banna veiðar á langreyðum tímabundið, fór ákvörðun ráðherra í bága við lög og ekki reist á nægjanlega traustum lagagrundvelli.
SFS leitaði eftir áliti frá LEX degi eftir ákvörðun Svandísar var kynnt, 20. júní.
„Afar hæpið verður að teljast að ákvæði 4. gr. laga nr. 26/1949 um hvalveiðar færi ráðherra heimild til að setja reglugerð sem stöðvar í reynd veiðar á langreyðum fyrirvaralaust eða kemur beinlínis í veg fyrir að veiðirétthafar geti nýtt réttindi sín. Ákvörðun ráðherra var því ekki reist á viðhlítandi lagaheimild sem stenst kröfur 75. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. og 72. gr. Stjórnarskrár,“ segir í niðurstöðu kafla álitsins.
Í álitinu segir einnig að fyrirmæli ráðherra, í formi reglugerðar, um tímabundið hvalveiðibann, sem útilokar nær alfarið starfsemi leyfishafa á árinu 2023, án fyrirvara eða aðlögunartíma, stenst vart þær kröfur sem leiða af meginreglunni um stjórnskipulegt meðalhóf.
Íslenska ríkið mögulega skaðabótaskylt
Í álitinu er ekki fjallað um hverjar kunni að vera lagalegar afleiðingar þess að stjórnsýsla ráðherrans var ekki í samræmi við lög.
LEX segir þó að ætla megi að þeir aðilar sem orðið hafa fyrir tjóni vegna ákvörðunarinnar, svo sem leyfishafinn, Hvalur hf., og starfsfólk hans, kunni að eiga skaðabótarétt á hendur íslenska ríkinu vegna þessa.
Fagráð braut andmælarétt
„Sú aðferð ráðherra að setja reglugerð um bannið í stað þess að fylgja málsmeðferð stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er tæplega í samræmi við svonefnda stjórnarfarsreglu en hún felur í sér að stjórnvaldi er bannað að misbeita valdi við val á leiðum til úrlausnar á máli,“ segir enn fremur í álitinu.
Þá telur LEX að fagráðið hafi brotið á andmælarétti stjórnsýsluréttar með því að óska ekki eftir sjónarmiðum Hvals hf., m.a. um álit þeirra sérfræðinga sem kallaðir voru fyrir fagráð skv. 5. gr. laga nr. 55/2013 um velferð dýra, gætti ráðið ekki að andmælarétti þeim, sem mælt er fyrir um í 13. gr. stjórnsýslulaga, né rannsóknarreglu 10. gr. laganna.
„Er þetta annmarki á málsmeðferð fagráðs en fyrir liggur að ráðherra reisti reglugerðarsetningu sína um tímabundið bann við veiðum á langreyði á niðurstöðu fagráðs. Af framangreindu leiðir sjálfstætt að reglugerðin var ekki reist á nægilega traustum grundvelli.“
„Það að kollvarpa stjórnsýsluframkvæmd í einu vetfangi, svo sem ráðherra gerði með banninu, með afar skömmum fyrirvara og án tilkynningar fyrirfram þar sem aðilanum, sem ákvörðunin beindist að, var gefið færi á að bregðast við og gæta hagsmuna sinna, fer í bága við viðmið sem lögð hafa verið til grundvallar í stjórnsýslurétti í réttarframkvæmd,” segir að lokum í álitinu.
