Samkeppniseftirlitið lagði 1,4 milljarða króna sekt á Landsvirkjun fyrir alvarlega misnotkun á markaðsráðandi stöðu.
Í ákvörðun eftirlitsins kemur fram Landsvirkjun bauð ítrekað raforku á lægra verði í útboðum en því sem fyrirtækið sjálft seldi hana til annarra raforkukaupenda.
Þannig stóðu endursöluaðilar, sem keyptu raforku af Landsvirkjun, frammi fyrir þeirri stöðu að þeir gátu ekki boðið í útboðum nema með tapi.
Rannsókn málsins sýnir að Landsvirkjun hafi ítrekað boðið raforku í útboðum á lægra verði en það sem fyrirtækið seldi sama orkuafl til annarra viðskiptavina utan útboðanna. Þetta hafði þær afleiðingar að viðskiptavinir Landsvirkjunar, sem tóku þátt í útboðunum, gátu ekki boðið til samkeppni nema með því að sætta sig við tap.
Samkeppniseftirlitið telur að háttsemin hafi beinlínis komið í veg fyrir að nýir og smærri keppinautar gætu fest sig í sessi á markaðnum. Þar með var virk samkeppni kæfð og möguleikar til að byggja upp heilbrigðan raforkumarkað til framtíðar skertir.
Eftirlitið telur að með þessu hafi Landsvirkjun notað yfirburðastöðu sína til að tryggja sér yfirráð yfir útboðunum og hindrað að samkeppni myndaðist, sem annars gæti skilað fyrirtækjum og heimilum hagstæðara raforkuverði til lengri tíma.
Samkeppniseftirlitið telur að háttsemi Landsvirkjunar hafi komið í veg fyrir að nýir aðilar næðu fótfestu á raforkumarkaði og þar með takmarkað möguleika fyrirtækja og heimila á hagstæðara raforkuverði.
„Virk samkeppni á raforkumarkaði hefur úrslitaþýðingu fyrir samkeppnishæfni Íslands og hagsmuni þeirra sem hér búa,“ segir Páll Gunnar Pálsson, forstjóri Samkeppniseftirlitsins.
Málið hófst formlega með bréfi, dags. 2. júní 2021, þar sem Landsvirkjun var m.a. tilkynnt að Samkeppniseftirlitið hefði ákveðið að taka háttsemi fyrirtækisins til frekari athugunar. Áður, þann 13. júlí 2020, hafði Íslensk Orkumiðlun hf. sent Samkeppniseftirlitinu kvörtun vegna ætlaðrar misnotkunar Landsvirkjunar á markaðsráðandi stöðu fyrirtækisins.
Þann 8. júlí 2021 barst kvörtun frá ON þar sem einnig var kvartað yfir verðlagningu Landsvirkjunar í útboðum Landsnets vegna flutningstapa.
Sérstaða Landsvirkjunar samkvæmt eftirlitinu felst ekki aðeins í stærðinni heldur einnig í því að fyrirtækið er í opinberri eigu.
Samkeppniseftirlitið leggur áherslu á að slík fyrirtæki hafi ríka ábyrgð til að haga sínum viðskiptum með þeim hætti að samkeppni sé ekki kæfð.
Þegar stærsta og öflugasta fyrirtæki á markaðnum stillir tilboðum sínum markvisst undir endursöluverði er ljóst að markaðurinn verður óstarfhæfur fyrir aðra aðila.
Sektin er sú stærsta sem Samkeppniseftirlitið hefur beitt á orkumarkaði.
Hún er talin hafa fordæmisgildi og senda skýr skilaboð til annarra orkufyrirtækja, bæði stórra og smárra. Markaðsráðandi staða sé ekki leyfi til að misnota yfirburði heldur beri að fylgja reglum sem tryggi heilbrigða samkeppni.
Samkeppniseftirlitið undirstrikar í ákvörðuninni að þessi mál snúist ekki aðeins um einstaka útboð, heldur framtíð raforkumarkaðarins í heild. Ef fyrirtæki með yfirburðastöðu beita slíkri verðlagningu veikist markaðurinn varanlega og hagsmunir neytenda verða fyrir tjóni.
Ákvörðunin er því talin áminning um að samkeppnislög eru sett til að vernda neytendur og stuðla að heilbrigðu viðskiptaumhverfi – jafnvel þegar um er að ræða fyrirtæki í opinberri eigu með mikil áhrif á íslenskt samfélag.
