Frumvarp um víxlverkun örorkulífeyrisgreiðslna, sem hefur verið harðlega gagnrýnt af lífeyrissjóðum, var afgreitt úr efnahags- og viðskiptanefnd í gær. Meirihluti þingnefndarinnar leggur til að frumvarpið verði samþykkt óbreytt.
Í umfjöllun nefndarinnar sagðist meirihlutinn telja afar brýnt að fjármálaráðuneyti vinni ötullega að því að ná samkomulagi við lífeyrissjóði og aðila vinnumarkaðarins um leiðir til jöfnunar á örorkubyrði lífeyrissjóða.
Geti leitt til talsverðra skerðinga og ásakanir um eignanám
Frumvarpið felur í sér að lífeyrissjóðum verði óheimilt að kveða á um í samþykktum sínum að greiðslur almannatrygginga vegna örorku, hlutaörorku og sjúkra- og endurhæfingargreiðslur og tengdar greiðslur hafi áhrif á útreikninga og greiðslur örorkulífeyris til sjóðfélaga.
Í greinargerð frumvarpsins segir að ljóst sé að verði lögum um lífeyrissjóði ekki breytt muni hluti af auknum framlögum úr ríkissjóði vegna nýs kerfis almannatrygginga lækka útgjöld lífeyrissjóða í stað þess að hækka tekjur þeirra sem fá örorkulífeyri almannatrygginga og hafa jafnframt réttindi til örorkulífeyris úr lífeyrissjóðakerfinu, vegna víxlverkunar sem á sér stað milli kerfanna.
Líkt og Viðskiptablaðið hefur fjallað um hafa forsvarsmenn fjölmargra lífeyrissjóða gagnrýnt frumvarpið.
Gildi, þriðji stærsti lífeyrissjóður landsins, hefur varað við að áætlun sjóðsins gefi til kynna að neikvæð áhrif á getu sjóðsins til greiðslu á ellilífeyri í framtíðinni vegna frumvarpsins geti numið á bilinu allt að 4,8 til 6,7%. Áætlun hjá Festu lífeyrissjóði, sem er örorkuþungur, gerir ráð fyrir að áhrifin gætu numið um eða yfir 7,5% í sínu tilfelli.
Talnakönnun, sem sér um tryggingafræðilega úttekt fyrir níu lífeyrissjóði, sagði m.a. í umsögn sinni að frumvarpið myndi grafa undan samtryggingakerfi lífeyrissjóða, leiða til eignaupptöku frá ellilífeyrisþegum til örorkulífeyrisþega og ganga gegn því grundvallarsjónarmiði trygginga að enginn skuli vera betur settur fjárhagslega eftir skaða en fyrir hann. Frumvarpið gæti því dregið úr hvata til þess að snúa aftur á vinnumarkað þegar einstaklingur verður fyrir orkutapi.
Segja ómögulegt að koma alfarið í veg fyrir oftryggingu
Meirihlutinn svarar sjónarmiðum um að frumvarpið vari fari gegn eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar á eftirfarandi hátt.
„Meiri hlutinn tekur fram að ótvírætt sé samkvæmt dómaframkvæmd að lífeyrisréttindi njóti eignarréttarverndar. Þau kunna engu að síður að vera háð breytingum á löggjöf á hverjum tíma að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Eins og fram hefur komið tekur meiri hlutinn undir umfjöllun í greinargerð um að áhrif frumvarpsins á lífeyrissjóði séu minni háttar. Ekki liggi fyrir hvernig einstakir lífeyrissjóðir kunni að bregðast við frumvarpinu og þar með hver áhrif þess verða á sjóðfélaga.“
Hvað varðar áhrif á hvata til atvinnuþátttöku þá segir meirihluti nefndarinnar að „ómögulegt sé að koma í veg fyrir í öllum tilvikum að greiðslur úr kerfi sem tryggja á framfærslu til lengri tíma séu hærri en lægstu laun á vinnumarkaði“. Það eigi jafnframt við um núverandi kerfi, samkvæmt minnisblaði fjármálaráðuneytisins.
Þess má þó geta að áætlanir fjármálaráðuneytisins gera ráð fyrir að stærri hluti fái hærri tekjur eftir orkutap en hann var með áður undir nýja kerfinu, líkt og sjá má á meðfylgjandi mynd.
„Meiri hlutinn telur að líta verði til þeirra nýju hvata og möguleika til atvinnuþátttöku sem nýtt kerfi hefur í för með sér, sömuleiðis að nýtt samþætt sérfræðimat bjóði upp á frekari samvinnu kerfanna. Flækjustig núverandi greiðslukerfis er hvati til óvirkni þar sem gagnsæi er lítið og erfitt fyrir einstaklinga að átta sig á áhrifum á mögulega atvinnuþátttöku á greiðslur þeirra frá Tryggingastofnun.“
Meirihluti nefndarinn segir að nýtt örorkulífeyriskerfi eigi að auðvelda þátttöku og endurkomu einstaklinga á vinnumarkað eftir áföll þannig að fólk hefði fjárhagslegan hag af atvinnuþátttöku og nyti stuðnings við atvinnuleit. Hlutaörorkulífeyrir sé til að mynda nýmæli og hluti af nýja kerfinu, en það veiti einstaklingum með 25–50% getu til virkni á vinnumarkaði sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna og almennt frítekjumark.
„Í gildandi kerfi geta greiðslur til fólks lækkað um leið og það fær greidd laun. Jafnframt felur nýja kerfið í sér nýtt samþætt sérfræðimat við mat á örorku og hlutaörorku sem sé í grunninn nær mati lífeyrissjóða á orkutapi en núverandi örorkumat.“
