Hvalveiðibann átti ekki skýra stoð í lögum

Um­boðs­maður Al­þingis hefur lokið at­hugun sinni vegna kvörtunar Hvals hf. um frestun upp­hafs hval­veiða síðast­liðið sumar og látið í ljós álit sitt vegna málsins.

Í á­litinu kemur m. a. fram að reglu­gerð Svan­dísar Svavars­dóttur mat­væla­ráð­herra um um frestun upp­hafs hval­veiða hafi ekki átt sér nægi­lega skýra stoð í lögum um hval­veiða.

Þá segir um­boðs­maður einnig að eins og at­vikum var háttað hafi út­gáfa og undir­búningur reglu­gerðarinnar ekki sam­rýmst kröfum um meðal­hóf.

Verkefni dómstóla að rétta hlut Hvals

Umboðsmaður beinir ekki sérstökum tilmælum til ráðuneytisins um úrbætur. Hann beinir því hins vegar til ráðuneytisins að hafa þau sjónarmið sem fram koma í álitinu í huga til framtíðar.

„Þar sem það ástand sem leiddi af útgáfu reglugerðarinnar er liðið undir lok tel ég ekki ástæðu til að beina sérstökum tilmælum til ráðherra um úrbætur þar að lútandi. Þá tek ég fram að með niðurstöðu minni hef ég enga afstöðu tekið til hugsanlegra einkaréttarlegra afleiðinga hinna ólögmætu stjórnvaldsfyrirmæla. Hef ég af þeim sökum ekki heldur forsendur til að beina tilmælum til ráðherra um að leita leiða til að rétta hlut Hvals hf. Yrði það að vera verkefni dómstóla að leysa úr slíkum álitaefnum ef málið yrði lagt í þann farveg. Ég beini því þó til ráðherra að hafa þau sjónarmið sem fram koma í álitinu í huga til framtíðar.“

Svan­dís á­kvað í byrjun sumar að fresta hval­veiðum til 1. septem­ber með til­heyrandi tjóni fyrir Hval hf.

Á­kvörðun Svan­dísar olli mikilli ólgu innan ríkis­stjórnarinnar enda var hval­veiða­bann hvergi nefnt í stjórnar­sátt­mála.

Svan­dís á­kvað að stöðva veiðar tíma­bundið á grund­velli skýrslu fagráðs um vel­ferð dýra en að mati ráðsins voru hval­veiðar ekki í sam­ræmi við lög um vel­ferð dýra.

Sam­kvæmt lög­fræði­á­liti LEX lög­manns­stofu sem Sam­tök fyrir­tækja í sjávar­út­vegi (SFS) lét vinna fór á­kvörðun ráð­herra í bága við lög og ekki reist á nægjan­lega traustum laga­grund­velli.

SFS leitaði eftir á­liti frá LEX degi eftir á­kvörðun Svan­dísar var kynnt, 20. júní.

„Afar hæpið verður að teljast að á­kvæði 4. gr. laga nr. 26/1949 um hval­veiðar færi ráð­herra heimild til að setja reglu­gerð sem stöðvar í reynd veiðar á lang­reyðum fyrir­vara­laust eða kemur bein­línis í veg fyrir að veiði­rétt­hafar geti nýtt réttindi sín. Á­kvörðun ráð­herra var því ekki reist á við­hlítandi laga­heimild sem stenst kröfur 75. gr. stjórnar­skrárinnar, sbr. og 72. gr. Stjórnar­skrár,“ segir í niður­stöðu kafla á­litsins.