Fjármálastefna ríkisstjórnarinnar fyrir árin 2026–2030 hefur sætt harðri gagnrýni af hálfu minnihluta fjárlaganefndar Alþingis, sem telur hana í veigamiklum atriðum vera bæði óljósa, óábyrga og í andstöðu við þau grunngildi sem lög um opinber fjármál byggjast á.
Í áliti minnihlutans er varað við því að stefnumörkunin standi á veikburða forsendum, byggi á óljósri framtíðarsýn og að markmið um afkomu og skuldir séu hvorki raunhæf né nægjanlega útfærð til að tryggja traustan og sjálfbæran rekstur hins opinbera til lengri tíma litið.
Einn meginkjarni gagnrýninnar varðar það hvernig staðið var að framlagningu stefnunnar.
„Af þessu leiðir að hugsanlega þurfi að fresta afgreiðslu fjármálaáætlunar, sé ekki nægilegur tími til afgreiðslu hennar á vorþingi. Þessi nálgun rýrir trúverðugleika stefnumörkunar í opinberum fjármálum og gerir hana að sýndarmennsku frekar en raunverulegu stjórntæki. Með því að snúa þessari röð á hvolf sé stefnumörkunin í reynd orðin formsatriði og stjórnvaldsvopn sem glatar gildi sínu sem tæki til langtímaáætlunar,“ segir í minnihlutaálitinu.
Þá vekur minnihlutinn athygli á því að verulega hafi dregið úr trúverðugleika forsendna stefnunnar frá því hún var lögð fram í mars. Breytt staða í alþjóðamálum, m.a. versnandi viðskiptadeilur, aukin óvissa um þróun í varnarmálum og dreginn þorskafli eru aðeins nokkur dæmi um nýjar áskoranir sem stefnan tekur ekki mið af.
Fjármálaráð benti sérstaklega á veikleika opinberra fjármála til að mæta efnahagslegum áföllum. Svigrúmið sé nú minna en það var fyrir fjármálakreppu eða heimsfaraldur og ætti því að kalla á varfærna og skýra stefnu en slíkt sé hvergi að sjá í hinni framlögðu áætlun.
Í áliti minnihlutans er einnig bent á að fjármálastefnan geri ekki ráð fyrir raunverulegri skuldaaðlögun af hálfu ríkisins.
„Skuldastaða hins opinbera virðist batna samkvæmt áætlunum ríkisstjórnarinnar en sú lækkun er eingöngu vegna þess að hagkerfið er að vaxa. Engin raunveruleg niðurgreiðsla skulda mun eiga sér stað á næstu fimm árum.”
Sú lækkun skulda sem kynnt er byggi fyrst og fremst á væntingum um hagvöxt – ekki á beinum aðgerðum stjórnvalda til að greiða niður skuldir eða draga úr útgjöldum.
Þannig sé stefnt að því að bæta afkomu með hagfelldum reiknivélartölum en ekki með pólitískum ákvörðunum eða endurskoðun á forgangsröðun. Það telja nefndarmenn bæði varasamt og óábyrgt, enda hafi stjórnvöld mun meiri stjórn á útgjöldum en á vexti hagkerfisins.
Þar sé í raun ekki um áætlun að ræða heldur almennar yfirlýsingar um markmið án þess að tilgreint sé með hvaða hætti eða á hvaða tíma þau skuli nást.
Tímamark um að skuldahlutfall ríkisins verði komið undir 30% af landsframleiðslu um miðja næstu öld er kallað óskýrt og í engu samræmi við skýrleika- og ábyrgðarkröfur laga.
Engar tillögur fylgi um hvernig ná skuli jafnvægi í opinberum fjármálum eða hvernig ný og vaxandi útgjöld, svo sem til varnarmála, verði fjármögnuð.
Að lokum bendir minnihlutinn á að tekjustefna stefnunnar sé óútfærð, óskýr og án framtíðarsýnar.
Ekki sé sýnt fram á hvernig ríkissjóður muni tryggja hallalausan rekstur eftir 2027 og hvergi komi fram áform um nýja tekjustofna, frekari auðlindagjöld eða gjaldtöku í ferðaþjónustu.
Samhliða því virðast stjórnvöld ekki hafa hug á raunverulegum hagræðingaraðgerðum, þrátt fyrir að áætlað sé að útgjöld muni aukast vegna fjölmargra nýrra frumvarpa sem þegar hafa verið samþykkt eða eru í farvatninu.
„Óskýr stefnumörkun varðandi tekjuöflun dregur úr trúverðugleika áætlunarinnar. Þá liggur ekkert fyrir um auknar tekjur af auðlindanýtingu, svo sem í ferðaþjónustu, og frumvarp um veiðigjald er í uppnámi á Alþingi. Þess má geta að tekjustefna ríkisstjórnarinnar eins og hún birtist í fjármálastefnu telur 370 orð, sem jafngildir stuttri grein á samfélagsmiðlum,” segir í áliti minnihlutans.
„Betur færi á því að fjármálastefnan innihéldi heildarsýn stjórnvalda á gjaldtöku í greinum á borð við ferðaþjónustu, sjávarútveg og á sviði orkumála. Síðast en ekki síst ber að vekja athygli á því að útgjöld hafa og munu aukast til muna, ýmist vegna þegar samþykktra frumvarpa ríkisstjórnarinnar og þess sem stefnt er að afgreiðslu á, svo sem stofnunar þjóðaróperu, tengingar örorkubóta við launavísitölu og svonefnds sorgarleyfis,“ segir í álitinu.
Minnihluti nefndarinnar leggur því til að fjármálastefnan verði ekki afgreidd í núverandi mynd og að hún verði tekin til gagngerðrar endurskoðunar áður en framhald fjármálaáætlunar kemur til kasta Alþingis.
