Í tilefni af samkeppnisréttarviku LOGOS verða send daglega út fréttabréf um samkeppnismál á þá sem eru skráðir á póstlista hjá stofunni. Í fréttabréfi dagsins er fjallað um heimildir Samkeppniseftirlitsins til að bregðast við samkeppnishömlum sem stafa af athöfnum hins opinbera.
Eftirlit með samkeppnishömlum sem stafa frá hinu opinbera er eitt af lögbundnum hlutverkum Samkeppniseftirlitsins. Er þannig kveðið á um það í b. lið 1. mgr. 16. gr. samkeppnislaga að stofnunin geti gripið til aðgerða gegn athöfnum opinberra aðila sem hafa skaðleg áhrif á samkeppni, hafi sérlög ekki að geyma sérstakar reglur um heimild eða skyldu hins opinbera til þeirra athafna.
Á sama hátt er síðan í 2. mgr. sömu greinar kveðið á um að aðgerðir Samkeppniseftirlitsins geti falið í sér hverjar þær ráðstafanir sem eru nauðsynlegar til að bregðast við ráðstöfunum opinberra aðila sem kunna að hafa skaðleg áhrif á samkeppni.
Í tilefni af samkeppnisréttarviku LOGOS verða send daglega út fréttabréf um samkeppnismál á þá sem eru skráðir á póstlista hjá stofunni. Í fréttabréfi dagsins er fjallað um heimildir Samkeppniseftirlitsins til að bregðast við samkeppnishömlum sem stafa af athöfnum hins opinbera.
Eftirlit með samkeppnishömlum sem stafa frá hinu opinbera er eitt af lögbundnum hlutverkum Samkeppniseftirlitsins. Er þannig kveðið á um það í b. lið 1. mgr. 16. gr. samkeppnislaga að stofnunin geti gripið til aðgerða gegn athöfnum opinberra aðila sem hafa skaðleg áhrif á samkeppni, hafi sérlög ekki að geyma sérstakar reglur um heimild eða skyldu hins opinbera til þeirra athafna.
Á sama hátt er síðan í 2. mgr. sömu greinar kveðið á um að aðgerðir Samkeppniseftirlitsins geti falið í sér hverjar þær ráðstafanir sem eru nauðsynlegar til að bregðast við ráðstöfunum opinberra aðila sem kunna að hafa skaðleg áhrif á samkeppni.
Í viðhorfskönnun sem Samkeppniseftirlitið lét framkvæma um mitt ár 2023, hverra niðurstöður voru dregnar saman í skýrslu Samkeppniseftirlitsins nr. 2/2024, kom fram að 8 af hverjum 10 Íslendingum höfðu upplifað vandamál sökum skorts á samkeppni á einhverjum markaði, líkt og yfirskrift skýrslunnar vekur athygli á.
Hins vegar kom fram í sömu könnun að sama hlutfall telji mikilvægt að stefna stjórnvalda ýti undir virka samkeppni, og að mikilvægt sé að draga úr forskoti samkeppnisaðila sem njóti ríkisstyrka.
Virðist þannig sem samkeppnishömlur á vegum hins opinbera séu Íslendingum a.m.k. jafn ofarlega í huga og samkeppnishamlandi hegðun einkaaðila.
Þrátt fyrir það eyðir Samkeppniseftirlitið aðeins hverfandi hlutfalli af ráðstöfunartíma sínum í rannsókn á samkeppnishömlum hins opinbera. Samkvæmt ársskýrslu stofnunarinnar fyrir árið 2022 eyddi stofnunin þannig einungis 4% af ráðstöfunartíma sínum á rannsóknir á samkeppnishömlum hins opinbera. 96% ráðstöfunartímans fóru því í rannsóknir á hendur einkaaðilum.
Nýlegt dæmi um íhlutun Samkeppniseftirlitsins á hendur hinu opinbera er álit stofnunarinnar frá því í sumar í máli nr. 2/2024.
Málið laut að kvörtun fyrirtækisins Intuens segulómun ehf. yfir neitun Sjúkratrygginga Íslands á að gera sambærilegan samning við fyrirtækið um greiðsluþátttöku og stofnunin hafði gert við önnur einkafyrirtæki á markaðnum.
Um þá neitun sagði m.a. í áliti Samkeppniseftirlitsins, sem var afar afdráttarlaust:
„Synjun á samningi um greiðsluþátttöku leiðir því ekki eingöngu til tjóns fyrir þann aðila sem óskar eftir samningnum líkt og Intuens heldur einnig ríkisins sem kaupanda þjónustunnar og þar með skattgreiðenda. Að óbreyttu kæmi því tæplega til bættrar þjónustu og lægra verðs, enda stæði hið opinbera í vegi fyrir innkomu nýrra aðila á markaðinn og þar með aukinni samkeppni á honum. Er þetta einnig þvert á þau markmið sem birt voru í skýrslu starfshóps heilbrigðisráðherra frá árinu 2022 um betri nýtingu skattfjár sem aukin samkeppni ætti að leiða til.“
Beindi því Samkeppniseftirlitið þeim tilmælum að tryggt væri að Intuens nyti jafnfræðis gagnvart öðrum fyrirtækjum á markaðnum. Þar sem sérlög heimiluðu háttsemi Sjúkratrygginga gat Samkeppniseftirlitið ekki gripið til bindandi aðgerða gegn stofnuninni og birti því niðurstöðu sína í formi álits.
Vænta má þess að atvinnulífið eins og það leggur sig fagni öllum tilraunum Samkeppniseftirlitsins til að draga úr samkeppnishamlandi athöfnum hins opinbera. Er því bagalegt að svo hverfandi hluti ráðstöfunartíma stofnunarinnar sem raun ber vitni fari í slíkar rannsóknir.
Því skal þ.a.l. velt upp hér hvort það kunni að vera leið til aukinnar sáttar í atvinnulífinu um hlutverk og starfsemi Samkeppniseftirlitsins, beini stofnunin í auknum mæli athygli sinni og kröftum af samkeppnishömlum sem stafa frá hinu opinbera.
Höfundur er lögmaður og eigandi hjá LOGOS.
