Blaða­manna­verð­launin og meint vettlingatök Stefáns Einars

Blaðamannaverðlaunin voru veitt í síðustu viku. Fjölmiðlarýnir man ekki eftir að verðlaunin hafi verið veitt án þess að lýsingarorðið „yfirgripsmikill“ hafi komið fyrir í rökstuðningi dómnefnda í öllum tilfellum þar til nú. Því ber að fagna. Það er fráleitt að verðlauna vaðal líkt og oft hefur verið raunin.

Nú er það svo að áhugi blaðamanna á blaðamannaverðlaununum er mismikill. Fjölmiðlarýnir efast ekki um að þeir blaðamenn, sem fengu verðlaunin í ár, séu vel að þeim komnir. Á þessum vettvangi hefur gegnum tíðina verið fjallað um eitt og annað sem hefur verið athugavert við afhendingu þessara verðlauna og er óþarfi að endurtaka þann söng enn á ný.

Fáir virðast hafa meiri áhuga á verðlaununum en Björn Þorláksson, þáttarstjórnandi á Samstöðinni. Á mánudaginn í síðustu viku ræddi hann verðlaunin við Sunnu Kristínu Hilmarsdóttur, formann dómnefndar verðlaunanna, ásamt þeim Maríu Lilju Þrastardóttur og Oddnýju Eir Ævarsdóttur sem báðar koma einnig að dagskrárgerð hinnar sósíalísku sjónvarpsstöðvar.

Björn sagði áhorfendum frá því að eftir að það var kunngjört hverjir hefðu verið tilnefndir til blaðamannaverðlaunanna hefði mikill fjöldi fólks komið að máli við hann og spurt hvers vegna í ósköpunum hvorki Samstöðin né Stefán Einar Stefánsson, blaðamaður á Morgunblaðinu, hafi hlotið útnefningu? Hann vissi til þess að Samstöðinni hefði borist fjöldi tilnefninga.

Rétt er að halda því til haga, lesendum til upplýsingar, að það eru fyrst og blaðamenn sem tilnefna sig sjálfir eða þá miðlarnir sem þeir starfa á fyrir þeirra hönd.

Sagði Björn að Samstöðin hefði verið tilnefnd vegna mikilla áhrifa hennar á þjóðfélagsumræðuna og varla þarf að gera grein fyrir fyrirferð Stefáns Einars á vettvangi fjölmiðla eftir að þættir hans, Spursmál, hófu göngu sína hjá Morgunblaðinu.

Björn velti upp þeirri spurningu hvort pólitísk slagsíða kynni að útskýra hvers vegna Samstöðin og Stefán fengu ekki tilnefningar. Samstöðin er fjármögnuð af þeim ríkisstyrkjum sem Sósíalistaflokkurinn hlýtur fyrir að ná ekki kjöri í alþingiskosningum og allir vita að Stefán lýsir hinum pólitísku trúðleikum úr stúku sem er hægra megin leiksviðsins.

Sunna Kristín dómnefndarformaður sagði svo ekki vera og tók dæmi af einum fjölmiðli, sem hefði verið sakaður um að vera með „agenda“ í sínum fréttaflutningi – Morgunblaðinu.

Það verður að teljast athyglisvert ef formaður dómnefndar blaðamannaverðlaunanna hafi ekki heyrt minnst á Ríkisútvarpið í þessu samhengi svo eitt dæmi sé nefnt. Nú eða Heimildinni, svo annað sé tekið, sem stundar beinlínis málflutningsblaðamennsku (e. advocacy journalism), en hefur samt rakað til sín blaðamannaverðlaunum fyrir alls kyns umdeilanleg skrif. En það er gott að það skipti ekki máli, enda sjálfsagt mál að frjálsir fjölmiðlar hafi sínar ritstjórnarskoðanir og það þarf ekki að vinna gegn sjálfstæði í fréttaflutningi.

En það sem vakti sérstaka athygli við málflutning Sunnu Kristínar var að hún nefndi skort á gæðum, sem mögulega skýringu fyrir því að Stefán Einar og Spursmál hefði ekki hlotið náð fyrir augum dómnefndarinnar. Hún sagði það „umdeilanlegt almennt“ – ekki aðeins hjá dómnefndinni – að efnistök Stefáns Einars í Spursmálum væru „alltaf af gríðarlegum gæðum,“ þó hugsanlega mætti finna góða spretti inn á milli.

Þarna er dómnefndarformaðurinn úti á þekju. Allir sem fylgst hafa með Spursmálum vita einmitt að viðmælendur Stefáns eru ekki teknir neinum vettlingatökum. Það geta formenn þeirra stjórnmálaflokka sem buðu sig fram í alþingiskosningunum í nóvember og komu í þáttinn kvittað fyrir, því þar fékk enginn neinn afslátt.

Það hlýtur Sunna Kristín að þekkja sem fyrrverandi frambjóðandi og kosningastjóri Viðreisnar. Og kannski ekki síður úr forsetakjörinu um vorið, þar sem Stefán Einar var nánast einn um að halda uppi heiðri blaðamannastéttarinnar gagnvart forsetaframbjóðendum. Því verður ekki trúað að það hafi líka farið fram hjá Sunnu Kristínu, sem var einmitt í kosningateymi Höllu Hrundar Logadóttur, sem Stefán Einar átti frægt viðtal við.

Eins og fyrr segir er mönnum svo sem ljóst úr hvaða átt Stefán Einar lítur á stjórnmálin, hann dregur enga dul á skoðanir sínar. Að því leyti má segja að hann sé heiðarlegri um það en „hlutlausir“ sjónvarpsspyrlar, sem vitaskuld eru ekki hlutlausir þótt þeir þykist vera það. Því að því leyti er mikilvægara að spyrlar sýni stjórnmálamönnum sömu aðgangshörku óháð flokksskírteinum, en sömuleiðis að þeir auðsýni sanngirni og gott jafnvægi, aftur án þess að virða nokkur afsláttarskírteini.

Það er nákvæmlega það, sem áhorfendur kunna að meta hjá Stefáni Einari, og það er eflaust helsta ástæðan fyrir að Spursmál hafa orðið svo áhrifarík í þjóðfélagsumræðunni. Af því að hann er að spyrja erfiðra spurninga um það sem viðmælendurnir vilja síður svara um. Það sem almenningur vissi ekki áður en á erindi við hann. Stundum einmitt og aðallega vegna þess að viðmælandinn vill þagga það niður.

Í þessu samhengi má halda því til að haga í rökstuðningi dómnefndar fyrir því að veita Frey Gígju Gunnarssyni verðlaun fyrir að vera blaðamaður ársins er nefnt að umfjöllun hans um samskipti ráðamanna í aðdraganda fyrirhugaðs brottflutnings Yazan Tamimi er nefnt að „málið var síðasti naglinn í líkkistu ríkisstjórnar Framsóknar, Sjálfstæðisflokksins og Vinstri grænna“.

Við blasir að sú „agenda“ að kistuleggja ríkisstjórn fyrrgreindra flokka þykir dómnefndinni góð og göfug. Gaman væri að vita hvers vegna dómnefndinni – eða a.m.k. dómnefndarformanninum – virðist þykja annað gilda þegar aðrir flokkar eiga í hlut?

Ætla má að í Stjórnarráðinu sé mikil stofnanaþekking á miðlun upplýsinga. Fjöldi aðstoðarmanna ráðherra hefur jafnframt þekkingu og reynslu af fjölmiðlum að ekki sé minnst á alla hina önnum köfnu upplýsingafulltrúa í ráðuneytunum. Hvað um það?

Á mánudag birtist frétt á vef Stjórnarráðsins tilkynning undir fyrirsögninni: Frumvarp til laga um sameinað embætti sýslumanns samþykkt. Þar má mátti lesa um hversu mikið þjóðþrifamál sameiningin er og haft er eftir Þorbjörgu Sigríði Gunnlaugsdóttur dómsmálaráðherra að samþykkt frumvarpsins væri til marks um hversu mikil verkstjórn færi nú með völd í landinu.

Þessi tilkynning hefur komið mörgum á óvart enda hefur engin umræða farið fram um frumvarpið á Alþingi og enginn þingmaður greitt um það atkvæði. Enda fjallaði tilkynningin um að samþykkt hefði verið að leggja fram frumvarpið á ríkisstjórnarfundi föstudaginn 14. mars. Veigalitlar upplýsingar sem þó sjálfsagt er að segja frá en þó ekki með þessum hætti.

Það heyrir ekki til meiriháttar tíðinda að ákveðið hafi verið að leggja fram frumvarp sem boðað var í þingmálaskrá ríkisstjórnarinnar fyrir nokkrum vikum. Athygli vakti að Morgunblaðið birti svo tilkynninguna af vef Stjórnarráðsins með sömu fyrirsögn. Einhver fullorðinn hefur rekið augun í þetta og var báðum fyrirsögnum breytt síðar um daginn.

Af þessu sögðu má rifja upp ágætlega fjölmiðlarýni sem birtist í einum þætti um Simpson-fjölskylduna í bænum Springfield í Bandaríkjunum. Þar hefur stjörnufréttamaðurinn Kent Brockman fréttatíma með miklum krafti:

„ Hello, I’m Kent Brockman! Our top stories tonight: a tremendous EXPLOSION… in the price of lumber, President Reagan DYES…his hair, plus Garry Trudeau and his new musical comedy revue. But first! Let’s check the death count from the killer storm bearing down on us like a shotgun full of snow.”

Fjölmiðlarýni er einn af föstum dálkum Viðskiptablaðsins. Þessi birtist í Viðskiptablaðinu sem kom út 19. mars.