Meirihlutaálit atvinnuveganefndar Alþingis, sem lagt var fram þegar frumvarp um hækkun veiðigjalda var afgreitt til annarrar umræðu, er furðulesning. Vafalaust skýrist það að hluta af þeirri staðreynd að þeir sem skrifa undir álitið hafa lítið komið nálægt atvinnurekstri. Það er orðið sjálfstætt vandamál á Íslandi hversu aftengdir þeir sem veljast til setu á Alþingi eru efnahagslífinu og verðmætasköpun.
Þótt færri hafi komist að hjá atvinnuveganefnd en vildu, bentu fjölmargir sérfræðingar nefndinni á að útfærslan á hækkun veiðigjalda í frumvarpi ríkisstjórnarinnar væri til þess fallin að grafa undan samkeppnisfærni sjávarútvegsins. Þessir sérfræðingar töluðu þó fyrir daufum eyrum.
Í áliti stjórnarliðanna í nefndinni kemur fram að hækkunin muni ekki hafa nein áhrif á samkeppnisfærni, þrátt fyrir að sérfróðir segi annað. Rökstuðningurinn fyrir þeirri skoðun meirihlutans er fátæklegur, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Það segir sig sjálft að aukin skattbyrði um þrettán milljarða hefur víðtæk áhrif á greinina – þar á meðal á samkeppnishæfnina. Þetta kallast á við furðurök atvinnuvegaráðherra í greinargerð frumvarpsins, þar sem fullyrt er að hækkunin muni ekki hafa nein áhrif á fjárfestingar í greininni.
Með hækkuninni nemur raunskattlagning sjávarútvegsins um 70%, en skattspor greinarinnar í dag nemur um 90 milljörðum króna. Það blasir við að slík ofurskattlagning grefur undan samkeppnishæfni greinarinnar og þar af leiðandi verðmætasköpun. Hún hækkar kostnað við framleiðslu, dregur úr fjárfestingarhvata og minnkar svigrúm fyrirtækja til að bjóða samkeppnishæf verð á fullunnum afurðum sínum.
Þótt meirihluti atvinnuveganefndar virðist ekki gera sér grein fyrir þessum augljósu sannindum, virðist þjóðin vera í betri tengslum við atvinnulífið og hvað liggur að baki verðmætasköpun í efnahagslífinu. Í könnun sem Gallup gerði fyrir Viðskiptablaðið á dögunum kemur fram að mikill meirihluti landsmanna telur að sanngjarnt veiðigjald liggi á bilinu 0–40%. Frumvarpið felur í sér að veiðigjaldið verði að meðaltali um 70% af hagnaði við botnfiskveiðar, en yfir 100% í tilviki uppsjávarveiða.
„Við vitum hvað við höfum, en við vitum ekki hvað við fáum,“ sagði Anna Lára Jónsdóttir, þingmaður Samfylkingarinnar, í annarri umræðu um frumvarpið á miðvikudagskvöld. Þetta er rétt hjá þingmanninum. Við höfum arðbæran og skilvirkan sjávarútveg sem stendur í fremstu röð á alþjóðavísu þegar kemur að gæðum og sjálfbærni. Samþætting veiða og vinnslu er séreinkenni íslensks sjávarútvegs og tryggir meðal annars afhendingaröryggi á erlendum mörkuðum – þáttur sem skiptir miklu máli fyrir velgengni íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja.
Það er þetta sem við höfum. En það sem við fáum í staðinn, í boði ríkisstjórnarinnar, er minni verðmætasköpun og minni fjárfesting. Útfærslan á hækkun veiðigjaldanna felur jafnframt í sér hvata til þess að flytja aflann óunninn erlendis, til vinnslu í fiskiðjuverum á meginlandi Evrópu sem njóta ríkisstuðnings.
Þetta er ekki hræðsluáróður, heldur efnahagslegar staðreyndir. Án efa mun hækkun veiðigjaldsins fullnægja réttlætiskennd sumra – en á sama tíma létta pyngju flestra annarra.
Þessi leiðari birtist í Viðskiptablaðinu sem kom út 25. júní 2025.
