Frá því að stefnumarkandi kjarasamningar á almennum vinnumarkaði voru undirritaðir á síðasta ári hefur almennt verið vel af þeim látið. Það kom því eflaust einhverjum á óvart þegar öndverð sjónarmið heyrðust í hlaðvarpi Þjóðmála á dögunum og m.a. talað um „skipbrot í nálgun við kjarasamninga.“
En eru kjarasamningarnir raunverulega góðir? Það fer eftir því hvernig á þá er litið og verður ekki fyllilega svarað fyrr en eftir á. Til að einfalda slíkt mat er þó hægt að skoða hvort þeir standist það einfalda frumskilyrði að standast 2,5% verðbólgumarkmiðið. Verðbólga við markmið stuðlar að lægra vaxtastigi og stöðugara gengi. Svo ekki sé minnst á þýðingu þess fyrir samkeppnishæfni þjóðarbúsins. Allir ættu vera sammála um slíkt skilyrði.
Til að það gangi má hækkun launakostnaðar umfram verðbólgumarkmið almennt ekki vera meiri en vöxtur framleiðni í hagkerfinu, ellegar væri hægt að hækka laun takmarkalaust. Vissulega skipta aðrir þættir máli líkt og viðskiptakjör, sem sveiflast, og hlutur launa í verðmætasköpun, sem er fremur hár, en sáralitlu samanborið við framleiðni. Framleiðni ræður kaupmætti og án kaupmáttar eru launahækkanir til einskis.
Meðfylgjandi mynd sýnir að launahækkanir á Íslandi hafa undantekningalaust verið umfram svigrúm síðustu 30 ár. Að meðaltali hafa launahækkanir verið ríflega 2% meiri en sem stenst verðbólgumarkmið, sem hefur fyrirsjáanlega leitt til þess að að verðbólga hefur verið 2% meiri en sem nemur verðbólgumarkmiði.
Hvað með núna? Í nýjustu spá Seðlabankans er gert ráð fyrir 5% hækkun launa að meðaltali á gildistíma kjarasamninganna. Það eru þó almennt minni launahækkanir en við höfum séð síðustu áratugi, líkt og myndin sýnir. Aftur á móti er spáð veikum framleiðnivexti og verður niðurstaðan því sú sama og vanalega: 2% meiri launahækkanir en það sem stenst verðbólgumarkmið.
Rétt er að nefna að vísbendingar eru um að framleiðni síðasta árs hafi verið vanmetin og þá verður seint sagt að Seðlabankinn sé bjartsýnn á framleiðnivöxt og þó svo væri þá er þessi 2% framleiðinivöxtur á ári, sem upp á vantar, vöxtur sem þekkist vart í þróuðum hagkerfum á okkar tímum.
Niðurstaðan er því sú að kjarasamningarnir eru mögulega betri en oft áður, og þeir eru sannarlega til þess fallnir að stuðla að minni verðbólgu, en 2,5% verðbólga verður krefjandi við núverandi aðstæður.
Hefði verið hægt að gera betur? Núverandi vinnumarkaðslíkan býður varla upp á aðra niðurstöðu. Kerfið er einfaldlega hannað þannig að laun hækka of mikið sem leiðir sífellt til of mikillar verðbólgu og óþolandi vaxtastigs. Ef ekkert breytist munu laun halda áfram að hækka of mikið sem mun, líkt og alltaf, leiða til áframhaldandi verðbólgu, hárra vaxta og lakari samkeppnishæfni. Sé stjórnmálamönnum alvara með tali um efnahagslegan stöðugleika og lágt vaxtastig þá ganga þeir tafarlaust í að breyta þessu í eitt skipti fyrir öll.
Höfundur er hagfræðingur.
