Áhugaverðar umræður áttu sér stað á Alþingi í síðustu viku. Tilefnið var að Eydís Ásbjörnsdóttir, þingmaður Samfylkingarinnar, óskaði eftir sérstakri umræðu um vinnsluskyldu.
Eydís, sem er ný á þingi, vakti einmitt fyrst á sér athygli fyrr í mánuðinum þegar hún viðraði hugmyndir um að leggja útflutningstolla á sjávarútvegsfyrirtæki sem bregðast við tvöföldun veiðigjaldsins með hagræðingaraðgerðum. Hugmyndir Eydísar sýna í raun hversu andlega skyld Samfylkingin er perónistum í Argentínu í efnahagsmálum þegar allt kemur til alls.
Eydís spurði Hönnu Katrínu Friðriksson atvinnuvegaráðherra hvort til greina kæmi að setja innlenda vinnsluskyldu á íslenskan sjávarafla. Svör ráðherrans voru áhugaverð, svo ekki sé meira sagt. Hanna sagði:
„Ástæður þess að aflinn er fluttur út óunninn eru margvíslegar, þær tengjast bæði framboðs- og eftirspurnarkröftum. Fiskveiðar og eftirspurn á lykilmörkuðum eru auðvitað mismunandi eftir árstíðum. Yfir sumarið fara starfsmenn í fiskvinnslum í sumarfrí og þá minnkar vinnslugeta tímabundið, og eins geta komið aflaskot þar sem veiddur afli er einfaldlega meiri en vinnslur ráða við.“
Þarna kemur ráðherrann með sterk rök fyrir því hvers vegna það er fráleitt að byggja útreikning á veiðigjöldum á bolfiski við verð á innlendum fiskmörkuðum, eins og lagt er til í frumvarpi sem sami ráðherra lagði fram fyrir nokkru.
Aðeins lítill hluti af veiddum afla hér á landi er seldur á fiskmörkuðum og ræðst verðið þar oftar en ekki af öðrum þáttum en endanlegu verðmæti sjávarfangsins – tímabundnum þáttum á borð við nauðsyn þess að standa við afhendingarsamninga og halda vinnslu gangandi, og eftirspurn frá erlendum ríkisstyrktum fiskvinnslum.
Fiskmarkaðsverðið hér á landi er því jaðarverð, og það er því atlaga að þeirri verðmætasköpun sem sjávarútvegur hefur skilað að byggja útreikning veiðigjalda á því.
Þetta sést glögglega ef menn velta fyrir sér hvað myndi gerast ef allur afli yrði settur á markað. Verðið myndi einfaldlega lækka, og er það til að mynda ástæðan fyrir því að sjómenn hafa alla tíð goldið varhug við slíkum hugmyndum. Laun þeirra myndu einfaldlega lækka. Þetta sýnir að þau verð sem stuðst er við í viðskiptum útgerðar og vinnslu, sem eru á sömu hendi, endurspegla vel verðmætasköpunina sem þar liggur að baki.
Á þetta bentu sérfræðingar atvinnuvegaráðuneytisins í minnisblöðum sem tekin voru saman við stjórnarmyndunarviðræðurnar í vetur. Það var áður en þeir komust að þeirri undarlegu skoðun að tvöföldun veiðigjalda myndi ekki hafa nein áhrif á fjárfestingu og aðrar rekstrarákvarðanir í sjávarútvegi, eins og lesa má um í greinargerð hins umdeilda frumvarps.
Það sést vel hversu vanhugsað og illa reifað frumvarp atvinnuvegaráðherra er, að menn eru strax farnir að leiða hugann að bútasaum til að koma í veg fyrir fyrirsjáanlegar og skaðlegar efnahagslegar afleiðingar þess, ef frumvarpið verður samþykkt – á borð við útflutningstolla og vinnsluskyldu.
Kjarni málsins er ekki hvort sjávarútvegurinn geti greitt hærri skatta. Það má vel vera. Að þeirri skattheimtu má ekki standa með þeim hætti að hún grafi undan þeirri miklu verðmætasköpun sem núverandi skipulag skilar í þjóðarbúið. Það gerir veiðigjaldafrumvarpið ekki. Þvert á móti. En því er hægt að breyta.
Þessi leiðari birtist í Viðskiptablaðinu sem kom út 28. maí 2025.
