Í liðinni viku var borgarbúum kynnt sú tálsýn að borgin væri vel rekin. Kynntur var viðsnúningur í rekstri borgarsjóðs og hann sagður bein afleiðing af umfangsmiklum hagræðingaraðgerðum síðustu ára. Vissulega er rekstrarniðurstaða borgarsjóðs jákvæð fyrir árið 2024, en þar með er ekki öll sagan sögð.

Að hagræða sannleikanum

Um tvö ár eru liðin frá því þáverandi meirihluti borgarstjórnar boðaði „mestu hagræðingaraðgerðir frá hruni“. Samhliða voru kynntar tillögur – um 100 talsins – sem samanlagt skyldu skila einum milljarði í hagræðingu. Fremur dapurlegt útspil, magn umfram gæði, ekki síst þegar hallarekstur borgarsjóðs reyndist fordæmalaus. Samhliða voru kynntar nýjar ráðningarreglur sem virtust fyrst og fremst miða að því að ráða ekki í ónauðsynleg störf.

En hverju hafa digurbarkalegar yfirlýsingar um hagræðingar skilað? Þegar tölurnar eru rýndar kemur í ljós að launakostnaður jókst um 6,5% milli ára, eða langt umfram hóflegar kjarasamningshækkanir á árinu. Annar rekstrarkostnaður jókst jafnframt um 9%. Samanlagt juku þessir liðir útgjöld borgarinnar um 12,5 milljarða milli ára. Starfsfólki og stöðugildum hélt jafnframt áfram að fjölga, þrátt fyrir yfirlýsingar um annað. Hér virðist engu hafa verið hagrætt nema sannleikanum.

Ósjálfbær rekstur borgarsjóðs

Fjármálastefna borgarinnar miðar að því að sjálfbærni verði náð í rekstri borgarsjóðs til lengri tíma. Í því felst að reksturinn skili afgangi og borgarsjóður standi undir skuldum og skuldbindingum á hverjum tíma án þess að gengið sé á eignir eða þjónustu í samræmi við lögbundnar skyldur.

Það er morgunljóst að þessum markmiðum hefur ekki verið náð. Skatttekjur og Jöfnunarsjóðstekjur standa ekki undir rekstrargjöldum – ekki einu sinni ef jafnframt er litið til arðgreiðslna úr innviðafyrritækjum – en borgin er í þeirri einstöku stöðu í samanburði við önnur sveitarfélög að geta greitt sér tæpa 6 milljarða í arð úr Orkuveitu og Faxaflóahöfnum. Sé litið til reglulegra tekna og arðgreiðslna er reksturinn áfram ósjálfbær og rekstrarniðurstaða neikvæð sem nemur 9 milljörðum

Aukin skattheimta, eignasala, bílastæðagjöld og bókhaldstækni

Á síðustu árum hafa skatttekjur borgarsjóðs aukist verulega. Milli áranna 2023 og 2024 jókst staðgreiðsla útsvars um 10,7 milljarða, en þar af leiddi hækkun útsvarsprósentu um 0,45 prósentustig til fjögurra milljarða aukinna skatttekna fyrir borgarsjóð. Það var afleiðing hækkunar á lögbundnu útsvari sem Reykjavíkurborg ákvað að fullnýta.

Þá hafa gríðarlegar hækkanir fasteignamats á kjörtímabilinu leitt til þess að heimilin og fyrirtækin í borginni greiða nú 8,2 milljörðum króna hærri fasteignaskatta og lóðarleigu árlega en við upphaf kjörtímabils. Stærstur hluti viðsnúnings í rekstri borgarsjóðs var því sóttur beint í vasa skattgreiðenda í Reykjavík.

Rekstur borgarsjóðs hefur á síðustu árum reitt sig verulega á einskiptistekjur en árið 2024 skilaði eignasala og sala byggingarréttar borgarsjóði ríflega 6,1 milljarði króna í tekjur. Ef þessara tekna nyti ekki við hefði borgarsjóður verið rekinn með halla. Það segir sig sjálft að grunnþjónustu borgarinnar verður ekki unnt að reka á grundvelli eignasölu til lengri tíma – og að mun eðlilegra hefði verið að verja tekjum af eignasölu til niðurgreiðslu skulda og innviðauppbyggingar.

Þá er vert að nefna bókhaldstæknilegt atriði sem hefur veruleg áhrif á rekstrarniðurstöðu borgarsjóðs, en breyting lífeyrisskuldbindingar leiddi til 846 milljóna króna tekjufærslu í ársreikningi 2024, en áætlun hafði gert ráð fyrir 2,1 milljarða króna gjaldfærslu.

Þessi lækkun lífeyrisskuldbindingar leiðir jafnframt af sér 4,6 milljarða jákvæða sveiflu milli ára. Hér er einungis um að ræða bókfærðan hagnað sem hefur engin bein áhrif á sjóðsstreymi til skamms tíma og gefur því skakka mynd af raunverulegri stöðu borgarsjóðs.

Að síðustu má nefna stórauknar tekjur Bílastæðasjóðs en á kjörtímabilinu hefur gjaldskyldum svæðum fjölgað, gjaldskyldur tími lengst og verð hækkað. Árið 2024 námu tekjur Bílastæðasjóðs tæpum 2,2 milljörðum króna eða sem samsvarar 45% af rekstrarhagnaði borgarinnar. Tekjurnar voru jafnframt 676 milljónum króna umfram áætlanir en þær hafa aukist um 70% á kjörtímabilinu.

Hvað myndir þú gera við peninginn?

Rekstrarvandi borgarinnar spannar langt skeið. Skattbyrði borgarbúa hefur aukist ár frá ári meðan þjónustan hefur versnað. Frá árinu 2014 hefur skattbyrði á hvern starfandi einstakling aukist um 349 þúsund krónur árlega að meðaltali á föstu verðlagi. Það leiðir til þess að hvert heimili með tvær fyrirvinnur greiðir nú rétt tæplega 700 þúsund krónu hærri skatta til borgarsjóðs árlega en árið 2014.

Útsvar í Reykjavík er nú í lögbundnu hámarki, og fasteignaskattar þeir hæstu á höfuðborgarsvæðinu. Síaukin skattheimta hefur síður en svo leitt til betri þjónustu enda mælast lífsgæði verst í Reykjavík. Fólk borgar nú meira fyrir minna.

Horfumst í augu við vandann

Af framanrituðu má ljóst vera að það sem helst olli meintum viðsnúningi í rekstri borgarsjóðs eru stórauknar skatttekjur, eignasala, bókhaldstækni og tekjur Bílastæðasjóðs. Þessir liðir hækkuðu um nær 22 milljarða króna milli ára meðan rekstrargjöld jukust um 12,5 milljarða. Rekstur borgarinnar er ósjálfbær, það liggur í augum uppi.

Það er löngu tímabært að horfast í augu við vandann og ávarpa stöðuna af ábyrgð og heiðarleika. Við þurfum að ráðast í hagræðingar, minnka yfirbygginguna og hefja skipulega niðurgreiðslu skulda. Samhliða þarf að útvista fleiri verkefnum og láta af samkeppnisrekstri. Einungis þannig hreyfum við raunverulega nálina í rekstri borgarinnar og getum byggt undirstöður fyrir framúrskarandi þjónustu við íbúana.

Höfundur er oddviti Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.