Paul Polman, fyrrum forstjóri Unilever, sagði nýlega á Linkedin: „Mörg fyrirtæki eru enn föst í úreltri hugmyndafræði samfélagsábyrgðar (CSR) – hugarfari sem miðar að því að valda „minni skaða“ frekar en að gera samfélaginu meira gagn.
Í heimi þar sem alþjóðlegt kerfi okkar stendur frammi fyrir trúverðugleikakreppu verðum við að auka metnað okkar. Það er kominn tími til að fara frá hugarfari CSR yfir í að verða ábyrg félagsleg og sjálfbær fyrirtæki." Ég gæti ekki verið meira sammála enda hefur Paul unnið gríðarlega mikla vinnu í átt að sjálfbærari heimi.
Hann telur þetta vera grundvallarbreytingu sem við þurfum að tileinka okkur. Það þýðir að við hönnum viðskiptamódel sem eru nærandi, innihaldsrík, sjálfbær og að lokum fjárhagslega jákvæð og þar með gefa þau meira til samfélagsins en þau taka eða valda skaða. Þannig tökumst við á við vandamál heimsins, en aukum ekki á þau. Þarna er hann að vísa í þá gríðarlegu breytingu sem þarf að eiga sér stað í heiminum í átt að sjálfbærum heimi þar sem velsæld ríkir. Hann nefnir einnig að okkur skorti ekki leiðtoga því margir af leiðtogunum sem við þurfum séu nú þegar á meðal okkar. Þar fari djarfar, skapandi manneskjur sem leynast víða í samfélögum og byggja á dýpri tilgangi.
„Nú er það okkar allra – ríkisstjórna, borgara og umfram allt viðskiptalífsins – að flýta fyrir umskiptum yfir í hagkerfi sem virkar fyrir alla, þar með talið plánetuna sem við deilum og komandi kynslóðum." segir þessi meistari.
Sjálfsprottin sjálfbærnivegferð
Ég vil tengja þessi orð hans við sjálfbærnivegferðina á Íslandi sem var að mörgu leyti sjálfsprottin eftir að fyrirtæki fóru að gera sér grein fyrir mikilvægi hennar fyrir umhverfi og samfélag.
Fyrirtæki á Íslandi hafa að einhverju leyti sagt frá og mælt starfsemi sína í þágu sjálfbærrar þróunar í mörg ár. Markaðurinn hefur til nokkurra ára stuðst við staðla og viðmiðanir eins og GRI, Global Compact og UFS (e.ESG). Þessar viðmiðanir hafa reynst ágætlega en eru ekki nóg þar sem ekki er nein skylda til utanaðkomandi úttektar. Þannig vitum við ekki alltaf hvort upplýsingarnar sem fram koma t.d. í sjálfbærniskýrslum fyrirtækja eru réttar en vonum það besta. Þessu átti að breyta með CSRD sjálfbærniupplýsingagjöf stórra og/eða skráðra fyrirtækja. Sjálfbærniregluverkið hefur aftur á móti ekki enn ekki verið innleidd á Íslandi m.a. vegna stjórnarslita og annarra þátta.
Dregið úr skrifræði
Frá því í febrúar 2025 þegar framkvæmdastjórn Evrópusambandsins sagði fyrst frá áformum sínum um að leggja fram frumvarp, (Omnibus) sem felur í sér minni sjálfbærnikröfur á evrópsk fyrirtæki sem skyldug hafa verið til þess að vinna eftir nýrri sjálfbærinlöggjöf, CSRD, þá hafa margir fundir verið haldnir um efnið á Íslandi og sýnist sitt hverjum um einföldunina.
Flestir eru þó á því að einföldun sé af hinu góða. Líkt og áður sagði hefur innleiðing ESRS staðla ekki öðlast lagalegan rétt á Íslandi. Líklegast er að íslensk stjórnvöld bíði þar til Evrópusambandið hefur ákveðið hvaða lagakröfur verða lagðar á evrópsk fyrirtæki og þar með þau íslensku, enda er það eðlilegt.
Enda þótt markmið Omnibus frumvarpsins sé að draga úr skrifræði til þess að auka samkeppnishæfi evrópskra fyrirtækja þá hafa mörg fyrirtæki á Íslandi og í Evrópu þegar hafið innleiðingu ESRS staðalsins og lagt að baki margra klukkutíma vinnu við gerð tvíþátta mikilvægisgreiningar, innleiðingar og skýrslugerðar.
Íslensk fyrirtæki hafa fylgst vel með þróuninni í Evrópu og eins og ég skil það ætla að halda áfram en hægja mögulega á innleiðingunni eða jafnvel færa sig yfir í einfaldari sjálfbærnistaðla líkt og t.d. VSME staðlana.
Það er því mjög góð hugmynd fyrir íslensk félög að fara í gegnum tvíþátta mikilvægisgreiningu þrátt fyrir léttingu kvaða ...
Samkeppnishæfni og fjárfestingakostir
Drög að nýja Omnibus frumvarpinu gera ráð fyrir léttingu á kröfum til fyrirtækja en eftir breytingar er áformað að kröfurnar nái til fyrirtækja sem hafa fleiri en 1.000 starfsmenn og velta yfir 450 milljónum evra árlega. Miðað við það eru félögin sem falla þar undir það á Íslandi innan við 10.
Aftur á móti hafa félög með færri starfsmenn en 1.000 þegar farið í gegnum mikla vinnu við tvíþátta mikilvægisgreiningar og jafnvel gert sjálfbærniskýrslur skv. ESRS staðlinum. Þau félög eru töluvert betur stödd en áður vegna þess að þau vita núna hver ætti að vera forgangurinn í sjálfbærnivinnu þeirra til framtíðar. Það er því mjög góð hugmynd fyrir íslensk félög að fara í gegnum tvíþátta mikilvægisgreiningu þrátt fyrir léttingu kvaða því það er grunnurinn að því að vita forgang sjálfbærnivinnunnar. Dýptin þarf kannski ekki að vera jafn mikil og í leiðbeiningum ESRS staðalsins. Vinna við tvíþátta mikilvægisgreiningu gerir félögin alltaf samkeppnishæfari og þar með að betri fjárfestingakostum. Kostnaður sem félögin hafa lagt í innleiðinguna skilar sér því fljótt tilbaka í betri rekstri og sterkari ímynd.
Sjálfbærni er góður business
Ég hvet þessi félög til þess að halda ótrauð áfram sinni sjálfbærnivinnu þrátt fyrir að kröfur verði mildaðar og staðlar einfaldaðir. Sú góða vinna sem farið hefur fram til þessa má alls ekki fara til spillis en einföldun á regluverki er ekki tækifæri til að hætta heldur tækifæri til að gera enn betur. En hraðinn þarf ekki að vera jafn mikill og gagnapunktarnir ekki jafn margir.
Sjálfbærni er góður „business" og vinnan sem farið hefur í innleiðingu leiðir af sér tilgangsmiðaðra og betur rekið fyrirtæki, meiri yfirsýn og betra skipulag á rekstrinum auk mögulegrar hagræðingar og nýrra viðskiptatækifæra. Þegar á heildina er litið má ekki gleyma því að betur rekin fyrirtæki sem þekkja alla sína starfsemi og virðiskeðju verða á endanum samkeppnishæfari og betri fjárfestingakostir.
Leiðtogar og áhrifavaldar í sjálfbærni
Nýja frumvarpinu er einnig ætlað að milda reglur sem innleiða átti um birgja, sem í dag leggja þá skyldu á stærri fyrirtæki að skoða hvort birgjar hafi gerst sekir um mannréttindabrot eða illa meðferð á umhverfi. Þrátt fyrir það að félög þurfi ekki að kafa djúpt í virðiskeðjuna sína vil ég meina að með því að halda áfram á beinu brautinni með góða stjórnarhætti, vönduð umhverfismál og félagsleg réttindi gerum við fyrirtækin okkar betri.
Ég hef trú á því að á Íslandi vilji góðir leiðtogar og stjórnendur gera sínar áhættugreiningar áfram og framkvæma tvíþátta mikilvægisgreiningar til þess að vita hvar áhættuþættir og tækifæri þeirra til framtíðar liggja. Svo mikið höfum við lært af vegferð okkar í innleiðingu á CSRD sjálfbærnilöggjöfinni að við viljum alls ekki aflæra það og aukin sjálfbærnivinna skilar samkeppnishæfara umhverfi. Við eigum leiðtogana víða í viðskiptalífinu líkt og meistari Paulman bendir á og á Íslandi getum við orðið áhrifavaldar í sjálfbærni.
Höfundur er FKA kona, stjórnendaráðgjafi og eigandi Podium.
