Vandamálið á Húsavík

PCC Bakki Silicon, kísílmálmverksmiðjan á Húsavík, hefur sagt upp 80 manns. Fyrir nokkrum dögum tilkynntu eigendur verksmiðjunnar að frá og með miðjum júlí verði verksmiðjunni lokað tímabundið. Verksmiðjan er að meirihluta í eigu, þýska fyrirtækisins PCC SE.

Í tilkynningu frá fyrirtækinu segir að ákvörðunin sé tekin vegna erfiðleika á mörkuðum fyrir kísilmálm og raskana sem orðið hafa í kjölfar í tollastríðs Bandaríkjastjórnar. Ennfremur segir að ódýr innflutningur á niðurgreiddum kísilmálmi, sérstaklega frá Kína, hafi haft mikil áhrif á markaðsverð á Íslandi. Þessi innflutti kísilmálmur sé mikið notaður í álframleiðslu hjá íslensku álverunum.

Vegna þessa hafa eigendur PCC á Bakka sent stjórnvöldum kvörtun, þar sem krafist er aðgerða. Vilja þeir að settir verði tollar á kísilmálminn frá Kína og benda á að Evrópusambandið hafi lagt slíka tolla á. Þessi kvörtun er nú á borði fjármálaráðherra. Ráðherra hefur sagt málið vera umfangsmikið og bent á að Ísland sé með fríverslunarsamning við Kína, sem standa þurfi við. Aftur á móti sé hugmyndin með slíkum samningum ekki sú að ríki geti niðurgreitt vöru til að bæta samkeppnisstöðu sína.

Uppsagnirnar og tímabundin lokun verksmiðjunnar er mikið högg fyrir atvinnulífið á Húsavík. Þetta er samt ekki í fyrsta skiptið sem vandræði hafa verið í kringum fyrirtækið. Raunar má segja að saga kísilmálmverksmiðja hérlendis sé þyrnum stráð. Taka verður Elkem út fyrir sviga enda er framleiðslan þar af öðrum toga.

Fyrir einungis nokkrum árum var litið vonaraugum til þessarar nýju stóriðju og lögðu stjórnvöld ofuráherslu á atvinnuuppbyggingu henni tengdri. United Silicon reið fyrst á vaðið. Í nóvember 2016 var verksmiðja fyrirtækisins í Helguvík ræst. Fyrirtækið varð gjaldþrota 14 mánuðum seinna.

Þegar framkvæmdir hófust við verksmiðjuna á Bakka voru bundnar vonir við að þar yrði allt annað uppi á teningnum. Eins og áður sagði er PCC Bakki Silicon íslenskt dótturfélag þýska fyrirtækisins PCC SE. Verksmiðjan á Bakka var ræst í apríl árið 2018 og fyrstu tvö árin gekk rekstur hennar erfiðlega. Ítrekað þurfti að stöðva framleiðsluna, illa gekk að halda báðum ljósbogaofnunum í stöðugum rekstri og neyðarskorsteinar opnuðust nokkrum sinnum, sem þýddi að reykur og lykt bárust frá verksmiðjunni.

Vorið 2020 færðu íslenskir Lífeyrissjóðir niður yfir tveggja milljarða króna hlutafé sitt í Bakkastakki, sem er fjárfestingafélag sem var stofnað utan um fjárfestingu þeirra og Íslandsbanka í verksmiðjunni á Bakka. Sumarið 2020 tilkynntu svo eigendur verksmiðjunnar á Bakka um tímabundna lokun hennar og var 80 manns sagt upp. Ástæðan var sú að verð á kísilmálmi féll í kjölfar heimsfaraldursins.  Verksmiðjan var ekki gangsett aftur fyrr en vorið 2021.

Vorið 2022 umbreytti fyrrnefndur Bakkastakkur svo átta milljarða skuldabréfaláni í nýtt hlutafé í PCC á Bakka og nýtt hluthafalán við fjárhagslega endurskipulagningu félagsins. Þetta þýddi að eigið fé verksmiðjunnar var aftur orðið jákvætt en í lok árs 2020 var það neikvætt um þrjá milljarða króna.

Viðskiptablaðið vonar auðvitað að reksturinn á Bakka gangi vel. Hvort verndartollar á kísilmálm frá Kína komi til með að bjarga PCC á Bakka er ómögulegt að að segja. Það er sjálfsagt að Daði Már Kristófersson fjármálaráðherra hringji í Xi Jinping, leiðtoga Alþýðulýðveldisins Kína, og ræði þessi tollamál. Það er hins vegar alveg ljóst að ríkið á ekki að koma að rekstri verksmiðjunnar með neinum öðrum hætti.

Fyrir áratug var farið einhverja óskiljanlegustu opinberu framkvæmd síðari ára í tengslum við verksmiðjuna. Það var þegar ríkið fjármagnaði tæplega kílómetra löng jarðgöng í gegnum Húsavíkurhöfða. Þetta eru göng sem almennir vegfarendur máttu ekki nota því þau voru eingöngu ætluð fyrir þungaflutninga til og frá verksmiðjunni. Göngin áttu upphaflega að kosta 1,8 milljarð króna, en eins og oft er með opinberar framkvæmdir þá enduðu landsmenn á því að greiða 3,5 milljarða fyrir þessi göng, sem eru um 4 milljarðar á núverandi verðlagi.