Í byrjun árs 2020 mældist verðbólga hérlendis 1,6% og á því ári fóru stýrivextir Seðlabanka Íslands niður í 0,75%. Héldust vextirnir óbreyttir þar til í maí 2021 en síðan þá hefur mikið vatn runnið til sjávar.
Nýjustu mælingar sýna að í landinu er nú 9,9% verðbólga, sem þýðir að verðbólgan hefur verið yfir 9% síðan í júlí síðastliðnum, en þá mældist hún einmitt einnig 9,9%. Frá því í maí 2021 hafa stýrivextir hækkað úr 0,75% í 6% og hafa þeir ekki verið hærri síðan árið 2010.
Í eitt augnablik síðasta haust var útlit fyrir að stýrivaxtahækkanir væru yfirstaðnar. Þá hafði verðbólgan hjaðnað í tvo mánuði röð, í ágúst og september. Ennfremur lækkaði vísitala íbúðaverðs lítillega á þessum tíma en stýrivaxtahækkanir Seðlabankans voru ekki síst tilkomnar vegna mikillar þenslu á íbúðamarkaði.
Á kynningarfundi peningastefnunefndar þann 5. október síðastliðinn var tilkynnt um 25 punkta hækkun, þar með voru stýrivextirnir komnir í 5,75%. Við það tilefni sagði Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri:
„Við erum núna að gefa upp boltann. Seðlabankinn er búinn að ná árangri, við erum búin að hækka vexti. Áhrifin eru komin fram. Ætla aðrir að taka við boltanum? Ætlar vinnumarkaðurinn, ríkisstjórnin og atvinnulífið að taka við boltanum af okkur? Mögulega, ef það gengur eftir, þá kannski þurfum við ekki að beita vaxtatækinu mikið meira.“
Draumurinn um að stýrivextir myndu lækka í kjölfarið eða í versta falli standa í stað varði ekki lengi því húsnæðisverð hækkaði enn á ný í september og október og í nóvember tók verðbólgan að hækka á nýjan leik og stendur nú í 9,9% eins og áður sagði. Stýrivextir voru því hækkaðir í 6%, þann 23. nóvember.
Næsta vaxtaákvörðun bankans verður birt á miðvikudaginn í næstu viku. Óhætt er að segja að nánast allir markaðs- og greiningaraðilar búist við vaxtahækkun. Viðskiptablaðið birtir í dag könnun sem blaðið gerði á meðal markaðsaðila í vikunni. Reiknar 91% þátttakenda í könnuninni með því að vextir verði hækkaði í næstu viku. Tæplega 44% svarenda telur að vextir verði hækkaðir um 25 punkta og heil 43% býst við 50 punkta hækkun. Ríflega 3% telur að vextir haldist óbreyttir um 5,5% telur að þeir verði lækkaðir.
Viðskiptablaðið er sömu skoðunar og yfirgnæfandi meirihluti markaðsaðila í könnuninni. Að ekki verði komist hjá því að hækka vexti.
Það má segja að boltinn, sem Ásgeir gaf upp í byrjun október, sé kominn aftur til Seðlabankans. Og það þrátt fyrir langflestir á almennum vinnumarkaði hafi gert skynsama kjarasamninga, til skamms tíma og atvinnulífið almennt staðið í fæturna. Ástæðan fyrir því að boltinn er kominn aftur í Svörtuloft er fyrst og síðast sú að hið opinbera hefur leitt hækkanir á gjöldum og vörum.
Kom þetta berlega í ljós í tilkynningu Hagstofunnar á mánudaginn þegar greint var frá nýjum verðbólgutölum. Í henni sagði að verð á mat- og drykkjarvörum hefði hækkaði um 2,0% á milli mánaða. Þar með er ekki öll sagan sögðu því hluti af þeirri hækkun skýrist af hækkun á mjólk, ostum og eggjum um 4,4%.
Í þessu sambandi ber að nefna að verðlagsnefnd búvara, nefnd á vegum hins opinbera, ákveður heildsöluverð búvara. Í tilkynningunni kom einnig fram að áfengi og tóbak hefði hækkað um 5,5%, það vita allir hvers vegna það er og hitaveita hefði hækkað um 6%. Nýir bílar hækkuðu um 9,8% en þá hækkun má að stærstum hluta rekja til ákvörðunar stjórnvalda um að hækka vörugjald á rafbíla og lækka ívilnanir vegna kaupa á slíkum bílum.
Á næstunni losna kjarasamningar á opinberum vinnumarkaði. Óhætt er að segja að sporin hræði því alltof oft hafa ríki og sveitarfélög samið á allt öðrum forsendum en gert hafði verið á almenna markaðnum og þannig leitt launaþróunina í landinu, sem er ótækt. Það er því mikilvægara en aldrei fyrr að samningamenn hins opinbera fylgi því sem lagt var upp með í samningum Samtaka atvinnulífsins fyrir áramót ellegar er hætta á kollsteypu.
Leiðarinn birtist í Viðskiptablaðinu, sem kom út fimmtudaginn 2. febrúar 2023.
